Alzheimerda, hasta geçmişini, özellikle de gençliğini afallatıcı bir detayla hatırlarken yakın zamanda yaşadığı vakaları ve balakaları andırmakta eforluk sürükler, hatta unutur. Hastalık başlangıçta sinsi bir unutkanlıkla başlayabileceğinden yaşlılıkta izlenen unutkanlık sıradan olarak görülmemelidir.
ALZHEİMER NEDİR?
Alzheimer hastalığı ilk kere 1906 senesinde Alman bilim adamı Alois Alzheimer tarafına belirlenmiştir. 65 yaş üstü bireylerde beyin dokularında ağır zarara neden olan hastalığın hala tesirli bir teşhis ve rehabilitasyon usulü bulunmuyor. Dünyada takribî 44 milyon Alzheimer hastası olduğu varsayım ediliyor. Demans bunama; akıl işlevlerinde sonradan alana gelen kaybı ifade eden bir kelimedir. Bireyin sıradan zekâsal gelişimi sonrasında; zekâsal işlevlerin kaybı neticeyi bunamanın ortaya çıkmasıdır. Alzheimer hastalığı, bunama yapan hastalıklar içinde en sık izlenenidir. Tüm dünyada özellikle gelişmiş ülkelerde ve refah cemiyetlerinde en süratli artan yaş grubunu 65 yaş ve üstü olduğu için Alzheimer hastalığının görülme sıklığı da buna paralel olarak çoğalmaktadır. 65 yaş üstü 100 şahıstan 8’inde Alzheimer hastalığı tespit edilmiştir. Türkiye’de 300 bin ortamında Alzheimer hastası olduğu belirtilmektedir. Genç popülasyonun giderek ihtiyarlaması normal bir asıl olduğundan dünya ve Türkiye’de 30-40 sene sonra Alzheimerın en ehemmiyetli sağlık meseleleri arasında yerini alması kaçınılmazdır.
HASTALIĞININ SEBEPLERİ
Yaşın ilerlemesi ile beraber her şahısta beyinde belli oranda hücre vefatı hakikatleşmektedir, ancak Alzheimer hastalığında bu süreç çok süratli ve erken olur. Hücre vefatıyla birlikte beyin yavaş yavaş büzüşmeye başlar ve küçülür. Alzheimer hastalığı berişici bir hastalık değildir, çok ender olmakla birlikte takribî 100 hastanın 5’inde irsi formları tespit edilmiştir. Hastalığın sebebi bütün olarak bilinmese de günümüzde Alzheimerı tetikleyen vaziyetler tanımlanmıştır: 1 .Yaş değiştirilemez etmen 2. Geçmişte bunalım değiştirilebilir etmen 3. Damar hastalıkları Kalp krizi, tansiyon yüksekliği, kolesterol yüksekliği vb. değiştirilebilir etkenler 4. Geçmişte ciddi kafa yaralanmaları 5. Düşük eğitim seviyeyi 6. APOE4 taşıyıcılığı kandaki lipoproteinlerde bulunan yapı taşlarından bkocaman. Bunların dışında daha az önemde olan birçok tehlike etkenleri tanımlanmıştır. Hastalık bazı hastalarda çok yavaş ilerlerken bazılarında daha süratli ilerlemektedir. Hastalık erken, orta ve ileri düzey olarak 3 safhaya ayrılabilir.
HASTALIK BULGULARI: UNUTKANLIK!
Unutkanlık, yaşlılığa mı Alzheimer hastalığına mı bağlı ayırt edilmeli! Alzheimerın olmazsa olmaz özelliği unutkanlıktır. Yaşlılıktaki her türlü unutkanlık değerlendirilmelidir. Unutkanlığın yaşlılığa mı, Alzheimera mı bağlı olduğu birbirinden dağılmalıdır. Alzheimer hastası geçmişini özellikle de gençlik 20-30 yaş yarıyılını afallatıcı bir detayla anlatabilir ancak belleğine yeni vakaları kaydolamamaya başlar. Alzheimer hastalığında başlangıçta hafif bir unutkanlık vardır. Misalin hasta buluşmalarını, pişen yemeğin altını, marketten alacaklarını vb. unutmaya başlamıştır. Daha Öncekinden alışveriş listesi yapmayan bir birey, liste yakalamaya başlayabilir veya yapacakları ile alakalı muhtelif anekdotlar alamaya başlayabilir. Zamanla unutkanlık giderek çoğalır ve hasta yeni vakaları hiç kaydolamamaya dolayısıyla unutmaya başlar. Misalin 5 dakika evvel sorduğu suali tekerrür tekerrür sorabilir, torunlarının adlarını unutabilir, koyduğu eşyaların yerini andırmaz. Buna rağmen hasta geçmişini özellikle de gençliğini afallatıcı bir detayla anlatabilir. Sıklıkla hasta yakınları “ne unutkanlığı, 40 sene evvelini cin gibi anımsıyor” diyerek yanlış balaka verebilir ama Alzheimer hastalığında ehemmiyetli olan yakın zamana ait unutkanlığın olmasıdır. Alzheimer hastalığı başlangıçta sinsi bir unutkanlıkla başlayabileceğinden; yaşlılıkta izlenen unutkanlık sıradan olarak görülmemelidir. Gençlerde görülen unutkanlığın altından ise sıklıkla çağdaş yaşam stilinin getirdiği ruhsal kasvetler ve hastalıklar bunalım, anksiyete, geçim bozukluğu gibi çıkmaktadır. Bazı vitamin yetersizlikleri B12 ve folat ve guatr bezi bozuklukları da gençlerde unutkanlığa neden olabilir ve incelenmesi lüzumlu olabilir. Günümüzde özellikle çalışan bireylerde unutkanlık şikayetine sık tesadüfülmektedir.
YOL HATIRLAYAMAMA
Şayet unutkanlığı olan bir yaşlı iyi bildiği yolları bulamıyorsa, daha evvelden gezdiği yerlere artık gidemiyorsa, evin yolunu bulamayıp kayboluyorsa ya da evin yolunu aramaktan dolayı konuta geç geliyorsa, evin içinde odaları karıştırıyorsa, bunlar Alzheimer hastalığı ile ilişkili bulgular olabilir.
DEĞİŞİK BULGULAR
Hastalar daha evvelden olmayan bir biçimde içlerine kapanabilir, gönülsüz, şevksiz görülebilirler. Hastalar uğraş ve hobilerini terk edebilir. Misalin; bir hasta dostları ile bir araya gelip sohbet etmeyi bırakabilir. Karışık alet kullanımı güçleşir. Para hesabında eforluk olabilir. Bankamatikten para sürüklemek hastalar için çok güç bir şey haline gelebilir. Bunlar ile beraber birtakım psikiyatrik bulgular da olabilir. Hastalar olmayan şeylerden bahsedebilir, onları gördüğünü, duyduğunu söyleyebilir.
HASTALIĞIN TANISI
Hastanın tetkiki, hasta yakınlarının verdiği balaka ile beyin işlevlerini değerlendiren nöropsikolojik değerlendirme ve gerekirse değişik takviyeci muayenelerin MR, BT, kan testleri…. bir araya getirilmesiyle açıklanarak yapılmaktadır.
REHABİLİTASYON
Hastalığın kesin rehabilitasyonu yoktur. Hastalığı önlemek ya da rehabilitasyon bulmak için 2002-2012 senelerinde yapılan araştırmaların yüzde 99,6’sı başarısızlığa uğradı.Yani yapılan rehabilitasyonla, hastalık tamamen ortadan kaldırılamamaktadır. Hastalığın rehabilitasyonunda erken tanı çok ehemmiyetlidir. Belirtiler çoğunlukla hastalığın başlangıcından 10 sene sonra ortaya çıkmakta ve hastalığın belirlenmesinde geç kalınmaktadır. Beyin hücrelerindeki geri dönüşümsüz zarara bağlı olarak rehabilitasyon da başarısız olunmaktadır. Erken teşhisle yapılan rehabilitasyon da, hastalığın ilerlemesi yavaşlatılır ve hastalığın semptomları eksiltilir. Emel, hastanın yaşam niteliğini çoğaldırmaktır. Ayrıca, ortaya çıkan psikolojik problemlerle başa çıkabilmek için antidepresanlar kullanılır. Fakat bu ilaçlar hekim hakimiyetinde alınmazsa daha makûs meselelere yol açabilir. Gün geçtikçe, Alzheimer hastalığı hakkında daha fazla balaka sahibi oluyor ve daha fazla ilaçlarla karşılaşıyoruz. Yapılan çalışmalar, hastalığın rehabilitasyonunda büyük adımlar atılacağını göstermektedir.
ALZHEİMER HASTASI VE YAKINLARININ BİLMESİ GEREKENLER
Öncelikle hastanın kendisine, cesaret ve güven duygusunu aşılamak gerekir. Hastaya her zaman dayanak edilmeli ve bu dayanağın hastaya kabul ettirilmesi gerekir. Hastanın hislerini paylaşmak gerekir. Gerekirse hasta, hekime nasıl bir gidişatta olduğunu anlatmalı ve bu istikamette de rehabilitasyon uygulanmalıdır. Yapılacak işler için bir kağıda anekdotlar alınmalıdır. Aynı şey, eşyaların yerini bulmak için de yapılmalıdır. Alzheimer hastalarının araba sürmesi risklidir. Bu surattan bir bireyin, hastaya eşlik etmesi sürücü olarak gerekir. Hastanın sıhhatine ve beslenmesine dikkat edilmelidir. Hasta hobilerini kısıtlamamalıdır. Evvelden yaptıklarını, yapmaya devam etmelidir. Fakat artık çalışmayı bırakması gerekir. Hastalık ilerlemeden, hastanın ilerideki bakım gidişatı görüşülmelidir. Alzheimer, yalnızca bireyin kendisine değil, ailesine de parasal ve manevi yük getirdiğinden, bu hastalıkla yaşamaya alışmak ve baş edebilmek için destek almak gerekir.Hastalıkta bir çok bulgu olsa da en ehemmiyetli bulgu, yakın zamana ait balakaların giderek artan oranda unutulmasıdır. Alzheimer, rehabilitasyonunda erken tanı çok ehemmiyetlidir. Onları Yalnız Bırakmayın!
