Travma Nedir?
En geniş tarifi ile travma “gerçek ya da algılanan bir yaralanma içeren, ya da kendisinin yahut oburlarının fizikî bütünlüğüne tehdit oluşturan olay yahut olaylar yaşaması, şahit olmasıdır.” Travma, canlı üzerinde hem bedensel hem de ruhsal açıdan kıymetli yaralanma belirtileri bırakan yaşantı olarak tanımlanabilir. Sağlıklı bir bireyde var olan olağan davranış sistemi; denetim etme yeteneği, olaylar ortasında bağ kurabilme, şahsa yahut olaylara mana duygusu travma yaşayan şahısta alt üst olur. Travma yaşayan birey için hayat adeta manasını kaybeder. Kişinin mutat hayat akışında bir kesintiye uğrama meydana gelmiştir, beklenilmeyen yahut beklenilen bir durum olması fark etmeksizin bireyde travma sonrası yalnız olma hissi, hayatın kırılganlığı, kişinin vefatın gerçekliğini idrak etmesi, ahlaki pahaları ile bağının kopması üzere durumlar baş gösterir. Kişi için olağan omurdaki bu yıkıcı tesir; geleceğe dair umudunun kırılmasına, kendini, hayatı ve ötekileri sevme hissinin yaralanmasına, kendine yahut diğerlerine itimat hissinin zedelenmesine sıklıkla neden olur.
Travma bireyin adeta “hep diğerlerinden duyardım, birilerinden dinlerdim, televizyonda seyrederdim, üçüncü sayfa haberlerinde okurdum, benim yahut sevdiklerimin başına gelebileceğini hiç düşünmezdim” dediği şeyler ile karşı karşıya gelme, haberdar olduğu fakat kendisinden uzak olduğu ihtimaline sıkı sıkıya bağlandığı olay yahut olayların kendisinin de bir gün “baş kahramanı” olma ihtimali yüzleştiği andır.
Birçok insan medya aracılığı ile yahut dijital platformlar sayesinde, travmaların birey üzerindeki makûs tesirine ait fikir sahibidir. Lakin yaratılışımız prestiji ile sahip olduğumuz “hayatta kalma mekanizması” olumsuz yerine olumlu olana odaklanma, olumlu kanıyı merkeze alma doğal eğilimindedir. Bu sebeple fikir sahibi olunsa bile birden fazla insan otomatik bir formda “benim başıma gelmez, ben inançtayım inancına sıkı sıkıya bağlıdır. Öbür yandan; örneğin toplumsal medyada okunulan travma ile ilgili bir yaşantıyı kendisi yaşasaydı bununla nasıl başa çıkacağına dair bir görüsü olur kişinin; birçok vakit ben olsaydım şöyle yapardım, bu benim başıma gelseydi ben o denli davranmazdım ile başlayan cümleler içerir bu görüş. Lakin travmayı yaşayıp atlattıktan sonra öngörüsünün bilakis birçok davranışta bulunduğunu müşahedeler ve şaşırır. Bu durumun en kıymetli nedeni travma tecrübesinin olağan ömür olaylarından farklı bir şey olmasıdır.
Travmalar çoklukla ani ve beklenmedik olaylardır. Birçok kişinin hayatında çok şiddetli bir şey bile olsa olaylara yahut durumlara bir “hazırlanma” vakti olur. Yeni olaya yahut yeni değişime ayak uydurabilmek, kabullenebilmek ve bunun için bir şeyler yapmak için kendine yahut hayatın kendisine tanıdığı vakit dilimi kişi için değerlidir zira kuvvetli bir ömür tecrübesine hazırlık için ne kadar vakti olursa bu tecrübe ile o kadar uygun baş edebilir. Fakat travma, beklenmedik bir halde, ansızın ortaya çıkan bir yaşantı olduğu için kişinin hazırlık yapma üzere bir vakti olmaz, hasebiyle nasıl davranacağı, nasıl düşüneceği konusunda süratlice karar vermesi gerekir. Bu durumda kişinin tüm sistemini buna nazaran ansızın ayarlamasını gerektirdiğinden olağan davranış sistemi adeta “hata kodu” verir ve kesintiye uğrar zira travma “planlanarak yaşanacak bir deneyim” değildir.
Kişi geriye dönüp baktığında travma sırasındaki bilişsel ve duygusal yahut fizikî yansılarını manasız bulur, birçok yansısı olağan bir durumda vereceği yansıdan farklıdır. Kişi için her şey olduğundan farklıdır, güvenlik duvarı yıkılmış üzeredir. Travma o kadar ani ortaya çıkar ki, kişinin buna ayak uydurmak için vakti olmaz, normalinden farklı davranışlar sergilemesinin en değerli nedeni budur. Tıpkı vakitte bu durum travma sırasında ve sonrasında bireyde çok dehşet, dehşet ve ümitsizlik üzere hislerin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Travma Olarak İsimlendirilebilecek Çok Gerilim Yaratan Olaylar Nelerdir?
Travmatik yaşantıları iki ana kümede inceleyebiliriz; beşerler tarafından yaratılan travmalar (taciz, tecavüz, şiddet, kaza, azap savaş vb.), doğal olaylar (deprem, sel, kasırga, hortum, ani vefat vb.)
Önemli bir kaza yahut sarsıntı, hortum, sel felaketleri vs üzere doğal felaket
Tecavüz yahut kriminal akın, size karşı ağır hata işlenmiş olması
Savaşta vazife almış, savaş bölgesinde bulunmuş olmak
Çocukluk çağı cinsel tacizi yahut fizikî taciz yahut çok ağır ihmal
Rehine olmak-tutukluluk-işkence görmek-göçmen olarak yer, ülke, kent değiştirmek zorunda kalmak
Travmatik bir olaya şahit olmak
Sevilen birisinin beklenmedik ani mevti
Travma kapsamında fizikî ve duygusal taciz olayları
Çocukluk çağından beri süregelen sevgisiz ortam
Sıhhat, eğitim, barınma ve beslenme ihtiyaçlarının karşılanamaması
Cinsel tacizler
Doğal afetler ( sarsıntı, sel, fırtına vb.)
Yangınlar
Trafik kazaları
Savaşlar
Çatışmalardan etkilenmek
Travmatik Olaydan Sonra Bireyler Nasıl Reaksiyon Gösterirler?
Travma yaşantısı sonrası bireylerde birden fazla vakit “normal tepkilerden” farklı reaksiyonlar gözlemlenir. Lakin unutulmamalıdır ki “anormal duruma verilen olağandışı reaksiyon, olağan yansıdır.” Travma sonrasında çoklukla bireyde ortaya çıkan reaksiyonlar ise; travmayı başında tekrar tekrar yaşama, travma ile ilgili yahut onu hatırlatan şeylerden kaçınma, daha fazla gergin, huzursuz yahut her zamankinden daha tetikte olma, buhranda olma ve ağlama biçiminde karşımıza çıkmaktadır.
Travmanın Tekrar Tekrar Başında Yaşanması
Hayatta kalma düzeneği devreye girdiğinde zihin mümkün bir travmaya tekrar yaşama durumuna karşı depolama yapma uğraşına girişir. Bu durum gerçek bir tehdit algısı olduğunda işe fayda görünse de tehlikenin geçip gittiği artık korunmaya gereksinim olmadığı vakitlerde pek de fonksiyonel değildir. Kişi travma sonrasında, travma sırasındaki his, fikir yahut imgeleri tekrar tekrar deneyimleyebilir ve bu tecrübeler; öfke, dehşet, çaresizlik, hüzün, telaş, dehşet ve öteki hisleri içerebilir. Kimi imgeler, tatlar, kokular ve bedensel rahatsızlık verici duyumlar da tekrar deneyimlenebilir. Bu durum kişinin kendisine, etrafına ve dünyaya karşı inanç, sevgi, beraberlik, güvenlik his ve niyetlerini parçalayabilir.
Tekrar Eden Kabuslar, Istıraba Sebep Olan Düşler ve Uykusuzluk
Travma sonrasında en sık karşılaştığımız durumlardan biri uyku tertibinde ve kalitesinde bozulmadır. Kişi travmaya ait yahut ondan büsbütün bağımsız fark etmeksizin daima tekrar eden üzücü hayaller yahut kabuslar görebilir. Bu durum uykunun sık sık bölünmesine neden olmaktadır. Ayrıyeten kişi aşikâr bir mühletten sonra kabus görmekten endişe duyduğu için uykuya dalmakta yahut sürdürmekte kaçınma yansısı gösterebilir. Her iki durum da uyku tertibini ve kalitesini önemli oranda tesirler ve kişinin daima yorgun hissetmesine sebep olur.
Flashback
Travma sonrasında bireyde sık karşılaşılan durumlardan biri geri dönüşlerdir. Travma o kadar acı verici bir tecrübedir ki kişi travma sonrasında sık sık güya travma tekrar yaşanıyormuşçasına, travma esnasında yaşadığına misal acı, ses, koku, manzara, bedensel duyumları tekrar tekrar hissedebilir. O kadar güçlüdür ki şahsa travma sırasındaki bedensel duyumları, hisleri, fikirleri travma sırasında olduğu üzere tekrar deneyimliyor olduğunu hissettirir. Travma ile ilgili rahatsız edici yahut sizi korkutan öteki şeylerle ilgili düşler görmek, travmanın tekrarlandığını hissetmek-travmayı çok kuvvetli olarak, tekrar yaşamak, size travmayı hatırlatan olaylarla yahut hislerle karşılaştığınızda, çok rahatsız, huzursuz olmak, size travmayı hatırlatan olaylar yahut anılarla karşılaştığınızda, örneğin, kalp çarpıntısı, baş dönmesi üzere, rahatsız eden fizikî yansılar deneyim etmek üzere durumlar yaşamanız muhtemeldir.
Travma İle İlgili Olaylardan Kaçınmak ve Hissizleşmek
İnsanın varoluşsal sisteminde sahip olduğu sistem, onu travma sırasında yahut sonrasında acı verici hislerden muhafaza marifetine sahiptir. Dolayısı ile travma sonrasında birey kendisine çok büyük acı verecek durumlara karşı hissizleşebilir. Travma ile ilgili fikir, his ve konuşmalardan kaçınabilir, travmayı hatırlatan yer, kişi ve olaylardan kaçınabilir, travma ile ilgili birtakım anıları hiç hatırlayamayabilir. Ayrıyeten hayata küsme, kendisini etrafındaki bireylerden başka biri olarak düşünme, her zamanki hisleri hissedememe, güya ödünç alınmış bir ömrü yaşıyor üzere hissetme üzere durumları yaşayabilir. Travmayı düşünmeye ya da travma hakkında konuşmaya isteksizlik, biri travmadan sonra nasıl hissettiğini sorduğunda diğer sorular sorulmaması için mevzuyu değiştirmek, güvenlik davranışlar; travma öncesinde yapılan bir şeyi daha farklı yapmak, denetim etme, ritüeller, büsbütün kaçınma (durumdan yahut araçtan) sık rastlanılan kaçınma ve hissizleşme tepkileridir.
Çok Uyarılma Reaksiyonları
Travma sonrası bireyde her zamankinden daha fazla “tetikte olma” durumu gözlemlenebilir. Bunlar şu formda kendini gösterir; Uykuya dalmakta ya da uykuda kalmakta zorluk, sonluluk ve öfke patlamaları, konsantrasyon ve hafıza ile ilgili zorluklar, dikkat artımı ve kendiniz yahut oburlarının güvenliğiyle ilgili abartılı telaşlar, size travmanızı anımsatan durumlara karşılık verdiğiniz bedensel yansılar, cinsel zorluklar.
Travma Sonrası Fizikî, Duygusal, Bilişsel ve Kişilerarası Yansılar
Kelamı edilen olağan gerilim reaksiyonları, bedenimizde sempatik ve parasempatik hudut sistemine dayalı olarak ortaya çıkar. Sempatik hudut sistemi tehlike algılandığı anda devreye girer. Vücudun tehlikeli durumdan kaçmaya yahut tehlike ile savaşmaya hazırlanması için gerekli değişikliklerin meydana gelmesini sağlar. Aktivitesi, kalp atışlarında ve nefes alıp vermede hızlanma, terleme, sindirim sisteminde hareketlenme, kaslarda gerginlik, yorgunluk, uykuya dalmada zahmetler, bedenin değişik yerlerinde ağrı ve acı, iştahta değişiklikler, mide bulantısı ve cinsel dürtülerde değişiklikler olarak hissedilir. Tehlike ortadan kalktıktan sonra ise parasempatik hudut sistemi devreye girer; sempatik sistemin bedende ortaya çıkardığı değişikliklerin geri dönüşümünü vücut aktivitelerinin olağana dönmesini sağlar.
Travmatize olmuş bireyler şok, endişe, yas, öfke, suçluluk, utanç, çaresizlik, ümitsizlik, duygusal uyuşukluk (sevgi, yakınlık, rastgele bir şeye ya da birine duyulan ilgi, gündelik faaliyetlerimizden aldığımız keyif üzere hislerin hissedilmesinde çekilen güçlük) üzere hisleri ağır bir halde yaşayabilirler. Birinci bir-iki haftadan sonra şayet bu hisler varlıklarını ve yoğunluklarını korurlarsa bu mümkün bir ruhsal probleme işaret eder.
Gerilime verilen bilişsel yansılar duygusal yansılarla ilişkilidir. Verilen bilişsel yansılar hem olayın kendisi hem de verilen fizikî ve duygusal reaksiyonlar nedeniyle ortaya çıkabilirler. Kelam konusu yansılar şaşkınlık, dalgınlık, yer ve vakte oryantasyonda zahmet, hafıza sorunları ve baş karışıklığı olarak özetlenebilir.
Çok gerilim durumlarında mesken, okulda ve-veya işteki arkadaşlık, eş ve ebeveynlik bağlantılarında ortaya çıkan belirtilerden kelam etmek mümkündür. Alakalarda gözlenebilen bu değişikleri güvensizlik, tedirginlik, artan çatışma eğilimi, içe kapanma, yalnız kalma, kendini reddedilmiş ya da terk edilmiş hissetme, uzaklaşma, ön yargılı olma eğiliminde artış ve denetim etme gereksiniminde artış olarak gruplanabilir.
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğuna Eşlik Eden Bozukluklar
1. Post-Travmatik Depresyon
2. Ahenk Bozukluğu
3. Yaygın Anksiyete Bozukluğu
4. Kısa Psikotik Bozukluk
5. Disosiyatif Amnezi
6. Disosiyatif Füg
7. Disosiyatif Kimlik Bozukluğu
8. Depersonalizasyon
9. Uykuda Endişe Bozukluğu
10. Somatizasyon Bozukluğu
11. Farklılaşmış Somotoform Bozukluk
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu Tedavisi Nasıldır?
Toplumumuzda görülme sıklığı yüksek bedelde olan Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu birçok farklı terapi tekniği ile tedavi edilebilir bir ruhsal bozukluktur. Bilhassa son periyotlarda travma tedavisi denilince akla gelen “Göz Hareketleri İle Reaksiyonsuz Duyarsızlaştırma” tekniği yani bilinen ismi ile “EMDR” önemli oranda ve süratli bir biçimde travmalar ve sonrası bozukluklar için tesirli bir sistem olarak karşımıza çıkmaktadır.
Travma ve sonrası ortaya çıkan bozukluklar için yeniden sık uyguladığımız teknikler Bilişsel Davranışçı Terapi tekniklerinden olan “imgelemde maruz bırakma” tekniğidir. Bu teknik ile danışana seans içerisinde travmatik anıyı tekrar deneyimlemesi fakat farklı olarak bilişsel yanlışlı kodların düzeltilip, yerine fonksiyonel olanların yerleştirilmesi formunda ilerleyen ve sahiden travmaların önemli seviyede uygunlaşmasını sağlayan prosedürlerden biridir. Bilişsel Davranışçı Terapi modeli birebir vakitte travma hadiselerinde bilişsel tekrar sürece, biyolojik geri bildirim ve rahatlama antrenmanları, sistematik duyarsızlaştırma, girişkenlik alıştırmaları, gerilimi azaltma alıştırmaları, nefes ve vücut antrenmanları ile düzgünleşme sürecinde hoş başarılara imza atmaktadır.
Elhasıl travma ve sonrasında ortaya çıkan başka ruhsal bozukluklar bahtınız değildir, popülasyona bakıldığında bu üzere durumlarla çalıştığımız hastalarımız tedavi sonrası kısa müddette eski işlevselliklerine geri dönebilmektedir. Kıymetli olan gerçek terapist ile çalışmak ve onunla birlikte hareket edebilmektir.
