Panik Atak Nedir?
Panik Atağı, Amerikan Psikiyatri Derneği (2013) tarafından “Aniden ortaya çıkan, birkaç dakika içerisinde zirve noktasına ulaşan ve vakit zaman tekrarlayan, insanı dehşet içinde bırakan ağır soruna dakorku nöbetleri“ olarak tanımlanmaktadır. Bu nöbetler sırasında çeşitli bedensel duyumlar ve telaşlı niyetler ortaya çıkar. Bunlar kalp çarpıntısı, göğüste sıkışma hissi, göğüs ağrısı, terleme, titreme, sarsılma, nefes darlığı ve boğulma hissi, baş dönmesi, sersemlik, mide bulantısı, uyuşma, karıncalanma, üşüme, ürperti, ateş basması, kendini vücudundan yahut etrafından kopmuş, uzaklaşmış, tuhaf hissetme, kendini kaybettiği ya da ölmek/bayılmak üzere olduğu fikirleri üzere çok farklı biçimlerde kendini gösterebilir. Panik atakları, korkuyu tetikleyen bir durumda yahut bir tetikleyici olmaksızın birdenbire ortaya çıkabilir.
Panik atağı yaşamak tek başına bir ruhsal bozukluk olarak değerlendirilmemektedir. Fakat pek çok anksiyete bozukluğuna eşlik edebilmektedir. Kessler ve meslektaşlarının 2006 yılında yaptığı araştırma sonuçları, ABD’de rastgele bir anksiyete bozukluğuna sahip olmaksızın, hayatında en az bir defa panik atak geçirme oranını %22.7 olarak göstermektedir. Bir sefer yahut birkaç defa Panik Atağı geçirmek şahsa Panik Bozukluk yahut diğer bir anksiyete bozukluğu tanısı koymak için kâfi değildir.
Panik Bozukluk Nedir?
Panik Bozukluk’ta ise sık, tekrarlayan ve aşikâr bir tetikleyicisi olmayan panik ataklar meydana gelir. Kişi tekrar tekrar panik atak geçirmekten ve panik atağın sonuçlarından kaygı duyar (APA, 2013). Panik atakların sonuçlarını felakeleştirme görülebilir. Çıldıracağı, denetimi büsbütün kaybedeceği, öleceği ya da kalp krizi geçireceği fikirleri olabilir. Panik Bozukluk’un kıymetli belirleyicisi, kişinin tekrar panik atağı geçirmemek için davranışlarında hayatını etkileyen değişiklikler yapmasıdır. Bu değişiklikler agorofobik kaçma, bedensel duyumlardan kaçınma ve güvenlik davranışları formunda kategorize edilebilir. (Arch ve Craske, 2008).
Panik Bozukluk ekseriyetle genç yetişkinlikte başlar (Kessler ve ark., 2006). Eşlik eden başka bozukluklar Agorofobi, Özgül Fobi, Toplumsal Fobi, Distimi, Yaygın Dert Bozukluğu, Majör Depresyon, Husus Kullanım Bozuklukları olabilir. Ayrıyeten Utangaç ve Bağımlı Kişilik Bozukluklarına da rastlanmaktadır (Chambless ve Renneberg, 1988). Panik Bozukluk bayanlarda, erkeklere oranla iki kat fazla görülür (Kessler ve ark., 2006). Panik Bozukluğu olan insanların %70’ten fazlası birinci panik ataklarını yaşadıkları vakitte hastalık, ayrılık, bir yakının kaybı üzere gerilimli bir periyottan geçtiklerini belirtmiştir (Craske, Miller, Rotunda, ve Barlow, 1990).
Agorofobi, ‘kaçması sıkıntı ya da imkansız olan yerlerde bulunma korkusu’ olarak tanımlanır (APA, 2013). Buna ek olarak, panik belirtileri başlarsa insanların bunu anlayacağı ve ‘rezil olacağı’ korkusu eşlik eder. Kalabalık yerler, toplu taşıma, sinema/konser salonları, alışveriş merkezleri, açık alanlar, kapalı alanlar, trafikte olma, köprüden geçme, sırada bekleme, konuttan tek başına çıkmış olma üzere durumlar kaygı ve paniği tetikler. Çalışan insanlarda agorofobik kaçınma, çalışmayanlara kıyasla daha azdır, zira iş için konuttan çıkmak zorunda kaldıkça korkulan durumun üzerine gidilmiş olur. Bu da vakitle korkuyu azaltır. Bayanlarda agorofobi, erkeklere oranla çok daha yüksektir. Bunun sebebi de toplumsal cinsiyet rollerine bağlı olarak erkeklerde faal olmanın ve korkulan şeyin üzerine gitmenin cesaretlendirilmesiyken kız çocuklarının dışarının tehlikelerinin anlatılarak büyütülmesi olduğu düşünülmektedir.
Panik Bozukluk’ta görülen bir başka kaçınma da bedensel duyumlara yöneliktir. Panik atak sırasında oluşan kalp çarpıntısı, süratli nefes alışı, terleme, sıcak basması, baş dönmesi üzere çeşitli bedensel duyumlar ortaya çıktığında kişi bunları ‘panik’ olarak yorumlar. Bu yüzden bu duyumlar tetiklenmesin diye çeşitli aktiviteleri yapmaktan kaçınır. Buna örnek olarak, spor, kahve ve alkol tüketimi, kravat takma, cinsel alakaya girme, endişe ve aksiyon sinemaları izleme üzere aktiflikleri kesmek gösterilebilir (Arch ve Craske, 2008).
Panik Bozukluk’ta ortaya çıkan kıymetli belirtilerden bir oburu de “Güvenlik Davranışları”dır. Güvenlik Davranışları, kişinin kelamda felaketi engellemeyi amaçlayarak aldığı tedbirlerdir. Güvenlik davranışları bir panik atak kişinin kendini emniyette hissetmesine yardım eder. Hastaneye yakın yerde yaşama, çantada anti-anksiyete ilacı bulundurma, kalp atışı hisseder hissetmez tansiyon ölçme, nefesini ontrol etme, korku yaratan yerlere biri eşliğinde gitme, dua etme, yanında dini sembol taşıma üzere telaş uyandıran durumlarda kendini nispeten ‘güvende’ hissettiren rastgele bir davranış güvenlik davranışı sayılabilir.
Barlow (1988) panik atakları “yanlış alarm” olarak isimlendiriyor. Bu demek oluyor ki hudut sistemi ortada gerçek bir tehdit yokken Savaş ya da Kaç yansısı veriyor. Bu sayede bir dizi fizikî ve bilişsel belirti ortaya çıkıyor. Bu belirtiler aslında zararsızken, kişi bunları tehlikeli olarak yorumlarsa daha sonra panik anında tetiklenen bedensel duyumlar ortaya çıktığında da kaygı reaksiyonu veriyor. Yani dehşet duygusu kalp atışı, nefes hızlanması, terleme üzere fizikî duyumlar ve daha evvel panik atağın ortaya çıktığı kurallar ile şartlanıyor (Bouton, Mineka, & Barlow, 2001). Clark (1986) da benzeri biçimde paniği, ‘zararsız bedensel duyumların felaketleştirilmesi’ halinde tanımlıyor.
Nasıl Tedavi Edilir?
Panik Bozukluk büyük ölçüde tedavisi olan bir problemdir. Bilişsel Davranışçı Terapilerin Panik Bozukluk tedavisinde aktifliği çok sayıda araştırmayla gösterilmiştir (Arch ve Craske, 2008). Müdahaleler genel olarak panik semptomlarına dair psikoeğitim, kusurlu kanıları düzeltmek için bilişsel yine yapılandırma, korkulan ve kaçınılan bedensel duyumların üstüne gitme ve korkulan durumların yerinde üstüne gitme biçimindedir. Üstüne gitme sayesinde olumsuz yanlış değerlendirmeleri doğrulamayan düzeltici tecrübeler yaşanır ve nihayetinde dehşet şartlanması zayıflar. Agorofobi olduğu durumlarda bilhassa maruz bırakma tekniklerine daha sık başvurulur. Araştırmalar kanılardan çok davranışsal müdahalenin bu durumda daha tesirli olduğunu göstermiştir(Hout, Arntz, & Hoekstra, 1994). Maruz bırakma içeren müdahaleler ile 5-7 yıl ortasında nüks oranı sadece %18.5 olarak saptanmıştır (Fava, Zielezny, Savron ve Grandi, 1995). Ayrıyeten eşlik eden öbür ruhsal sorunların tedavi oranınını düşürmediği hatta o sorunlara dair septomların da azaldığı görülmüştür (Brown, Antony, ve Barlow, 1995; Tsao, Lewin, & Craske, 1998).
Panik Atak hakkında bilgilenmek, panik atak geçirmenin riskli olmadğını bilmek, sorunun panik bozukluğa dönmemesi konusunda önleyici olabilir. Psikoeğitime tartı verilen Bilişsel Davranışçı Terapiler ya da Mindfulness (Bilinçli Farkındalık) Temelli Gerilim Azaltma programları da yarar sağlayabilir.
