Teknoloji bağımlılığı en fazla çocuklara ziyan veriyor. Toplumsal ve ruhsal ziyanları bir yana, ekrandan yayılan radyasyona maruz kalmak, erken ergenlik, görme bozuklukları, hareketsizlik kaynaklı sıkıntılar, hatta tuvalet gereksinimini ertelediği için kabızlık ve idrar yolları enfeksiyonu bile teknoloji bağımlılığının çocuklarda yol açtığı olumsuz tesirler ortasında
Aslında hepimiz bir sorun olduğunu fark ediyorduk da ismini koymuyor, kendimize itiraf etmek istemiyorduk. Geçen hafta çekilen o fotoğrafa kadar… Teknoloji bağımlılığı konferansı… Kürsüde Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, bu bağımlılığın ziyanlarını anlatıyor, insanların kutsal yerlerde bile selfie çekmekten kendini alamadığını söylüyor. O bu türlü anlatırken dinleyiciler ne yapıyor pekala? Cep telefonları ellerinde, kimi yazışıyor, kimi fotoğraf çekiyor! Kelamın bittiği yer!
Bu fotoğrafı görünce bağımlılık bahislerinde uzmanlığı ile tanınan Psikiyatr Dr. Çezar Atasoy’u aradım. Teknoloji bağımlılığının ne olduğunu, ziyanlarının boyutunu, nasıl bertaraf edebileceğimizi sordum. Atasoy’un cevapları mevzuyu bütün açıklığıyla ortaya koyuyor ve son derece yol gösterici tahliller sunuyordu. Çağımızın kanayan yarasına bir pansuman olur umuduyla kısaltmadan ve iki güne bölerek sizlerle paylaşıyorum.
KARAMSARLIK, AGRESİF DAVRANIŞ BELİRTİSİDİR
Teknoloji bağımlılığı nedir, literatürde tarifi var mı?
Teknoloji bağımlılığı insan-makine etkileşimini içeren ve kimyasal olmayan davranışsal bağımlılıklar olarak tanımlanır. Yani temel olarak teknoloji ve teknoloji aletlerinin bedene dışarıdan rastgele bir kimyasal unsur almadan davranış değişikliğine ve davranışsal bağımlılığa neden olması olarak tanımlayabiliriz. Örneğin kumar bağımlılığı üzere davranışsal bir bağımlılık diyebiliriz. Bilhassa üstünde durduğumuz şey ise TV, bilgisayarlar, tabletler, internet, bilgisayar oyunları, toplumsal medya ve bunların akıllı telefonlar ile birlikte her an yanımızda bulunuyor olması durumundan kaynaklanan meseleler.
Birine teknoloji bağımlısı diyebilmek için hangi özellikleri göstermesi gerekir?
Davranışın kişinin ömründe en kıymetli hale gelmesi, zihni devamlı meşgul eden, yapmak için şiddetli dilek duyulan toplumsal hayatını bozan hal alması, kullandığı teknolojik araçtan uzak durduğu vakitlerde tekrar eline alma vaktini düşünmesi.
Teknoloji araçlarını kullandığında duygusal olarak kendini yeterli hissetme, kullanmadıklarında ya da birdenbire kesildiğinde güzel olmayan hisler ve fizikî tesirler hissetme, titreme, karamsarlık, sonluluk, agresif davranış yaşama üzere belirtilerin oluşması. Terk edilen teknolojik araç kullanımının bir müddet sonra tekrar çok kullanımının tekrarlaması ve yine bırakıldığı düzeyde tekrar kullanılmaya başlanması durumlarında bağımlılık gelişmiştir diyebiliriz.
Epilepsi eşiği düşüyor
Teknoloji bağımlısı olmanın ziyanları nelerdir?
Çocuk beyni 24 yaşına kadar gelişmeye devam eder. Gelişim sürecinde olan beyin ekran ve telefonun yaydığı radyasyonun olumsuz tesirlerine maruz kalmakta, süratli hareketli imgeler epilepsi eşiğini düşürmektedir.
Çocuklarda internet üzerinden maruz kaldıkları cinsel içerikli uyaranlar nedeniyle erken yaşta ergenlik gelişimi görülüyor. Tuvalet gereksinimini ertelemekten kaynaklı kabızlık, idrar yolu enfeksiyonları, mesane problemleri, görme bozuklukları üzere fizikî sıkıntılar ile karşı karşıya kalınıyor.
Hareketsizlikten kaynaklı sıhhat problemleri, beslenme bozuklukları çok yemek yeme, obezite yahut hiç yemek yememe tek öğün beslenme, postür bozuklukları başlar. Toplumsal ve ruhsal tesirlerine baktığımızda; teknoloji bağımlılığından etkilenen bireyler çoğunlukla çocuk ve ergenler olduğu için aile irtibatı bozulmakta ebeveynler öfkelenmekte ve bu durum karşısında kendilerini çaresiz hissetmektedir.
Agresif davranışların artması, hudut tanımama, dikkat ve konsantrasyon sıkıntıları, zihinsel marifet meseleleri oluşturmakta, kimi hislerin yitirilmesi, empati kurma yeteneğinin gelişmemesi, soyut düşünme yeteneğinde geri kalma, kendilik bozukluklarının oluşması, yalnızlaşma, yabancılaşma, uyku bozuklukları, kabus görme, hayattan bıkmışlık, depresyon, tasa, özgüven kaybı üzere sorunlara neden olmaktadır.
Derslere olan ilgi azalır, okul muvaffakiyetinde düşme, öğrenmede zahmet yaşamaya başlar. Teknolojik araçlara ulaşmak için dürüst olmayan teşebbüslerde bulunabilir. Palavra söyleme, hırsızlık yapma üzere.
İşin içine şiddet de giriyor bir yerden sonra… Bu da mı teknolojinin hüneri?
Çocukların oynadıkları oyunlar çoklukla son derece hareketli, heyecan veren, şiddet içeren, ödül kazandıran ya da kaybettiren, oyun kahramanı ölen ve sonra tekrar dirilen sanal ortamlar. Bu türlü ortamlara tekraren maruz kalan insan zihni bir mühlet sonra gerçek hayatta da buna emsal olaylarla müsabaka beklentisinde olur, şiddet içerikli bilgisayar oyunları oynamanın saldırgan davranışlarda anlık artışlara yol açtığını gözlemliyoruz.
Bu durumun mühletinin uzadığında çocukların tasa seviyelerinin öbür bireylerden daha yüksek olduğuna, duygusal düşmanlık seviyesinin arttığına ve yaşıtlarına oranla engellenmeye karşı daha hassas olduklarına, empati kurma kapasitesinin düştüğünü biliyoruz. Kısıtlama ya da engellemeye yönelik tavırlara son derece hudutlu ve öfkeli reaksiyonlar verirler. Olaylara tahammül etme eşikleri düşer.
Harçlığın ölçüsü değil nereye harcadığı değerli
Harçlık ile ilgili ne düşünüyorsunuz?
Temel muhtaçlıkları ne ise onu karşılayacak kadar para vermeli. Öğle yemeği veren okula giden bir çocuğa yemek parası vermenin manası yok. Neye harcar çocuk. Meşrubat, çay, gofret vs alır; bu da ortalama 10 liradır. Bugün 50, yarın 50 verirseniz çocuk harcar. Bu kadar parayı harcamadım derse anne-babasının sonraki gün bu kadar vermeyeceğini bilir, makul bir yerden sonra harcamak için farklı alanlara masraf, kimisi de nargile kafeye sarfiyat, bara sarfiyat. Ne kadar verdiğimizden çok nereye harcadığına dikkat etmeliyiz, En azından çocuklara almak istediği bir eşyaya kendi birikiminden katkı sağlamayı öğretmeliyiz ki tavırlı olmayı öğrenebilsinler.
Nargile kafenin bir adım sonrası tehlike
Ne kadar çok nargile kafe açıldı, bir anda moda oldu… Husus bağımlılığının artmasına yol açar mı bu kafeler?
Şu anda furya halinde. Nargile kafeye giden bir evreden sonra ot cafeye, bonzai cafeye gidecek. Son birkaç yılda her köşe başında bir nargile kafe açıldı. Nargile kafeye meyve aroması olarak bakamazsınız. Bu bir içme ritüeli, davranış kalıbı oluşturuyor. İçine ne koyduğunuz değerli değil ki? Bir müddet sonra etrafında birinin uyuşturucu kullandığını görüyor, denemek istiyor, esrarın da, kokainin de nargile ritüeli ile içileni var. Bağımlı hiçbir vakit bize bu türlü saf eroinle gelmez. Evvel esrar ile başlıyor, sonra bonzaiye geçiyor, sonra metamfetamine geçiyor, sonra parası varsa kokaine geçiyor, parası yoksa eroine.
15 yaşına kadar internetle ‘baş başa’ kalmamalı
Fonksiyon ve yarar alakasını yitirmiş üzere görünüyoruz. Katılır mısınız?
Teknolojinin ne işe yaradığını bilmeden teknolojik alet kullanıyoruz. Konuttaki bilgisayarlar yalnızca oyun için kullanılıyor neredeyse. Türkiye’de daha yeni çıktı kotalı, ebeveyn kontrollü, çocuk denetimli internet. Çocuğun odası mahremdir, kapıyı çalmadan girmeyelim fikrini bazen abartıyoruz, Çocuk içeride bilgisayarda ne yapıyor bilmiyoruz ki. Belli bir yaşa kadar; bana nazaran 15 yaşına kadar interneti kullanırken kapısı açık olmalı. Kapalı bir alanda yaptığında oto denetimi kaybediyor.
Ancak denetim etmek o kadar sıkıntı ki bu bombardıman altında.
Vaktinde denetim etmediğimiz, hudut koymadığımız, fazla rahat bıraktığımız için iş işten geçmiş oluyor nitekim. Bir de doğal ailelerin kendi ıstırapları var. İş gerilimini, toplumsal fobisini, depresif his durumunu, anksiyetesini meskene taşıyor. Ebeveyn tedavi olmuyor ise çocuğu da kendi haline bırakıyor. Ya da o biçimde yetiştiriyor. Korku bozuklukları ailede varsa çocukta da emsal sıkıntılar ortaya çıkıyor. Aile asosyal ise çocuk da asosyal olur. Aile doğayı sevmiyorsa çocuk hiç sevmez. Aile spor yapmıyorsa çocuk da yapmaz. Kendi haline kalmış çocuk kendisini oyalayacak en kolay şey plan oyuna sarılıyor, sonrasında şiddet içerikli oyunları geliyor.
TV’de de Suriye savaşını, şiddeti görüyor. Birilerinin öldüğünü birilerinin öldürdüğünü görüyor. Sanal ortamda da bunu yapıyor. Büyüdükçe şiddet eğilimi daha çok ortaya çıkıyor. Toplumsal alakalarını şiddet üzerine kurmaya başlıyor. Akran etrafında gücünü şiddet ile gösteren çocuklar biraz daha tanınan oluyor.
Her şeyi yapabilirim; öğretmene de karşı çıkarım, sigara da içerim, etrafıma birkaç kişi toplarım, kimse bana yan gözle bakamaz üzerinden ortalarında bir rekabet başlıyor. Rekabet de maalesef şiddeti körüklüyor. Medyada gördüğü Mafyatik tipler dokunulmaz görünüyor. Adam üç gün mahpus yatıyor, çıkıyor lüks içinde yaşıyor. Kanunları uygulamakta ıstırap olduğu için, çocuklar bu çeşit davranışlarının cezasız kalacağını öğreniyorlar. Yaparım yanıma kar kalırı öğreniyorlar.
