Çinko, tüm canlı organizmalar için gerekli olan ve beşerde çok sayıda biyokimyasal yolakta yer alan esansiyel bir mikrobesindir. Günümüzde besin desteği ismi altında çinko başta olmak üzere çok sayıda vitamin ve mineral kullanımı yaygınlaşmaktadır. Beraberinde Ocak 2020 tarihi prestiji ile Dünya’yı tesiri altına alan COVİT-19 pandemisi sebebi ile de çinko kullanımı son derece tanınan hale gelmiştir.
Demirden sonra en yaygın bulunan ikinci mineraldir. İnsan bedeninde toplam 2-3 gr olduğu varsayım edilmektedir. İnsan bedenindeki toplam turnoveri büsbütün homeostatik denetim altındadır ve çinkonun yaklaşık yüzde 57’si iskelet kasında, yüzde 29’u kemiklerde bulunur.
İnsan sıhhati için vazgeçilmez bir besin olan çinko, 300’den fazla metalloenzimde ve lipid, protein ve nükleik asit metabolizmasında vazifeli 2000 den fazla gen transkripsyonunda rol alır. Çinko kinaz, fosfataz ve membran kanal aktivitelerini regüle eden bir metal iyonudur. Çinkonun, patojenlere ve doku hasarına karşı doğal ve edinsel immun sistemin olağan işlevi için esansiyel olduğu, hür oksijen radikalerinin tesirlerine karşı gözetici tesiri olduğu uygun bilinmektedir. Çinko eksikliğinde tümör süpresör proteini p53 azalır, oluşan DNA mutasyonlarının kansere yol açabileceği düşünülmektedir.
Çinkonun Metabolizması: Günlük çinko gereksinimi yaş, büyüme evreleri ve elementin bağırsaklar, safra kesesi, pankreas, böbrek ve ciltten olan kayıplarına bağlı olarak değmekle birlikte sağlıklı bir erişkinin günlük ortalama gereksinimi 10-15 mg/gün’dür. Esansiyel bir eser element olan çinkonun emilimi bağırsakta bilhassa duedonumda etkin olarak gerçekleşir. Azamî emilimi orta jejenum ve ileumda olur. Enterositler tarafından absorbe olan çinko kan dolanımına geçer. Çinkoyu hücre içine ve hücre dışına taşıyan özel çinko taşıyıcı proteinler vardır.
Çinko ve Antioksidan Sistem: Hür radikalleri nötralize etmek için DNA replikasyonu, gen transkripsiyonu ve protein sentezinden sorumlu enzimler için bir katalizör misyonu gören çinko endojen antioksidan sisteme katılır. Özgür yağ asitlerinin oksidasyonunu azaltarak da antioksidan aktiviteye sahiptir. Birçok antioksidan enzim de çinko içermektedir. Çinko eksikliğinin sonuç tesiri, hudut hücrelerinde hasara yol açmak olabilir ve nörofibriller yumak ve plaklar gelişebilir. Ağır metallerin nörodejeneratif hastalıklardaki yeri son yıllarda artan sayıda çalışma ile gösterilmektedir. Çinko metal detoksifikasyonunda tesirli mineraller ortasındadır. Çinko eksikliği Alzheimer Hastalığı ve demans gelişimindeki değerli sebeplerden bir olduğu üzerinde çalışmaların sayısı artmaktadır. Alzheimer hastalarında, beyin ve beyin-omurilik sıvısındaki çinko ölçüsünün düşük olması da bu çalışmaları desteklemektedir.
Çinko ve Kardiyovasküler Sistem: Çinko kardiyovasküler sistem için de kıymetlidir. Kardiyak hücrelerde, voltaj kapılı Ca kanallarından giriş yapar ve ekstrasellüler çinko ölçüsünün artışı, intrasellüler Ca ölçüsünü arttırarak kardiyak kontraktilite için değerlidir.
Çinko ve Gastrointestinal Sistem: İntestinal su ve elektrolit transportu, bağırsak fırçamsı kenar enzimatik işlevleri, bağırsak dokusunun tamiri, intestinal permeabilitenin uygunlaştırılması ve gastrointestinal mukozal bariyerin sağlamlığı ve mikrofloranın istikrarı için çinko gereklidir. Çinkonun sağlıklı bir mikrobiyota ve bağlantılı olarak immun sistem için olan kıymetini gösterir.
Çinko ve Cilt: Deri ile birlikte çeşitli insan hastalıkları oluşumna Zn taşıyıcılarında mutasyonlar yahut düzensizlik neden olur Çinkonun olağan cilt işlevi için değeri epeyce uygun bilinmektedir. Yara güzelleşmesinde tesirlidir. Birebir vakitte A vitamini sentezinde de misyonları vardır. Ek olarak, edinilmiş Zn eksikliği, beslenme eksiklikleri (akrodermatit enteropati, nekrolitik eritem, pellagra ve biyotin eksikliği), alopesi ve gecikmiş yara güzelleşmesi ile ilgili birtakım hastalıkların gelişiminde derin rol oynar.
Çinko ve Endokrin Sistem: Çinkonun endokrin sistem üzerine olan tesiri en bilinen tesirlerinden biridir. Pankreas islet hücrelerini antioksidan tesiri ile muhafazasının yanı sıra insülinin salgılanması için gerekli en değerli eser elementlerden biridir. Çinkonun diyabet hastalarında kan şekerini regüle edici tesiri tesirini pankreas beta hücrelerinde insülin sentezlenmesi, depolanması ve salınmasını uyararak gerçekleştirir. Çinko erkek üreme hormonları, spermetogenez ve prostat işlevleri için epey değerlidir. Çinko eksikliği prostat büyümesini hızlandırabilir ve sperm sayısını azaltarak, erkekte infertiliteye neden olabilir.
Çinko ve İmmunite: CD4 ve CD8 T lenfositlerin aktivitesini arttırır; kemotaksis, adezyonu, monosit ve makrofajın aktivitesini ve fagositozu arttırır. NK’ların litik aktivitesini ve IFN-alfa üretimini arttırır. Çinko eksikliğinde proenflamatuar sitokinlerin üretimi artar. Adaptif bağışıklık karşılığı açısından, çinko eksikliği timik atrofiye ve bunu takiben T-hücresi lenfopenisine neden olur, ayrıyeten erken ve olgunlaşmamış B hücrelerinin azalmasına neden olur ve sonuç olarak antikor üretimi de azalır. Çinko, C vitamini üzere direkt antiviral aktifliğe sahiptir.
Çinko’nun Apopitoz Bağlantısı: Çinko protein, DNA ve RNA biyosentezinde nükleik asit metabolizmasında ve gen transkripsiyonlarında yer alır. Çinko eksikliğinde oksidatif gerilimin artması ve apopitozun azalması, hücre hasarı, denetimsiz hücre çoğalması ile çinko kullanımının kanser sistemindeki değerini göstermektedir. (22, 23)
Doz ve Çinko İçeren Besinler: Cinsiyete ve yaşa nazaran değişkenlik gösterse de bebeklerde günlük olarak çinko muhtaçlığı 7 mg, çocuklardaki günlük çinko gereksinimi 11 mg, sağlıklı yetişkinlerdeki günlük doz aralığı 15-20 mg’dır.
