Belirli başlı Duygudurum Bozukluklarını:
1- Depresif Bozukluklar
2- İki Uçlu Duygudurum Bozuklukları (Manik Depresif Bozukluk)
1- Muhakkak başlı Depresif Bozuklukları:
1. Depresyon
2. Distimik Bozukluk
2- İki Uçlu Duygudurum Bozuklukları:
1. Bipolar Duygudurum Bozukluğu
Tip I
Tip II
2. Hipomani
3. Siklotimik Bozukluk
4. Karışık (Mixed) Tip
DEPRESYON
Depresyon en yaygın tıbbi bozukluklardan biridir. Depresyon, olağan bireylerde olağan olan hafif mizaç bozukluğundan huzursuzluk, erken uyanma, kilo kaybı ve iştahsızlık üzere bedensel belirtilerle ve kendini-kınama, ümitsizlik, yetersizlik, kendine güvensizlik, değer-sizlik hissi ve intihar kanısı üzere öznel belirtilerle karakterize olan şiddetli hastalığa kadar geniş bir klinik yelpazeyi içerir.
Depresyonda fizikî belirtiler (uykusuzluk, iştah kaybı, yorgunluk), davranış değişiklikleri (günlük aktivitelerini yapmayı bırakma, arkadaşlarından kaçınma) ruh hali değişiklikleri (üzüntü, huzursuzluk, suçluluk) ve fikir biçimi değişiklikleri (olumsuz, kendini eleştiren, karamsar olma) yaşanmaktadır.
İnsan ömründe mutsuzluk yaratacak bir olay karşısında ıstırap, tasa ve telaş hisseder. Birçok insan, kişiliklerine ve başaçıkma biçimlerine bağlı olan, bu hüzün devirlerini yaşarken; depresyondaki bireyde bu süreksiz his dalgalanmasının müddeti ve şiddeti artar. Birtakım hastalarda iştah ve kilo artışı ile ellerini ovuşturma ve saçını çekiştirme üzere huzursuzluk belirtisi gözlenebilir.
Teşhis için değerli belirti üçlüsü, zevk alma kapasitesinde düşme (anhedoni), etrafa ilginin azalması (sos-yal çekilme) ve azalmış güç seviyesidir. İlkokul öğrencisinde çok hareketlilik, yangın çıkarma, kaza eğilimi ve yatak ıslatma; ergenlerde besbelli toplum dışı davranışlar, alttaki bir depresyonu saklayabilirler.
Depresyon en yaygın görülen ruh sıhhati problemidir. Ömür uzunluğu bir depresyon atağı geçirme mümkünlüğü % 8-25 oranındadır. Bu oran bayanlar için % 10-25, erkekler için % 5-12 olarak bildirilmektedir.
Depresyon histe, kanıda ve davranışlarda bir çökkünlük olmasına karşın, kişinin Heideggerien bakış-la farkındalığına olumlu tesiri sağlandığında hayatı anlamlandırmada ve sahihlikte değerli bir katkı sağlayabilir.
DEPRESYONUN NEDENLERİ NELERDİR?
Biyolojik yaklaşımlara nazaran, depresyon, bedendeki kimi biyokimyasal hususlardaki değişmeler sonucu orta-ya çıkmaktadır.
Depresyona ruhsal yaklaşımda, psikoanalitik, kişilerarası irtibat kuramı, yükleme kuramına dayalı öğrenilmiş çaresizlik modeli, bilişsel yaklaşım üzere kuramlar vardır.
Psikoanalitik Görüşe nazaran, yas reaksiyonunda gerçek sevgi objesinin kaybı; depresyonda gerçek ya da bilinç-dışı bir sevgi objesi kaybedilmesi kelam mevzusudur. Abra-ham-Freud modeli, depresyonu, asıl objeye yöneltilemeyen saldırganlık dürtüsünün içe-atımı (introjection) olarak açıklar.
Kohut’a nazaran de, idealize edilmiş kendilik objelerinin kaybı boşluk depresyonuna (benlik hürmeti ve canlılık eksikliğine) yahut suçluluk depresyonuna (kendini red ve suçlamaya) yol açabilir.
Bilişsel yaklaşımı öne süren Aaron T. Beck depres-yonun depresif ruh halini sürdüren fikir kalıpları ile bağlantılı olduğunu göstermiştir. Örneğin Beck, depresif olduğumuz vakit kendimiz (özeleştiri), hayat (genel olumsuzluk) ve geleceğimiz (umutsuzluk) üzerine olumsuz kanılara sahip olduğumuza dikkat çekmiştir.
Depresif olan kişi kendini eleştirmeye yönelik fikirlere sahiptir. Bu fikirler ziyan vericidir zira, kendine güvensizliğe, kendini beğenmemeye ve bağ meselelerine katkıda bulunur ve kendimizi düzgün hissettirecek şeyler yapma isteğimizi azaltabilirler.
Kendimizi depresif hissettiğimiz vakit geleceğin büsbütün olumsuz olacağını düşünürüz. Olayların olumsuz olarak sonuçlanacağı ile ilgili bu beklenti ya da varsayıma “umutsuzluk” denir. Bu cins düşünmeye örnek olarak, “Beceremeyeceğim ve her şeyi mahvedeceğim”, “Oradaki kimse benden hoşlanmayacak”, “O işte âlâ olamayacağım” gösterilebilir. Geleceğe yönelik olumsuz hal kendini, “Depresyondan hiçbir vakit çıkamaya-cağım” ya da “Denemenin ne anlamı var? Hiçbir vakit daha düzgün olamayacağım,” formundaki düşüncelerle de gösterebilir. Bir konuşmanın makus geçeceği ya da yeni bir alakanın yürümeyeceği, bir sorunun çözülemeyeceği ya da depresyondan hiç çıkış olmayacağı biçiminde beklentilerimiz olabilir. Ümitsizlik, en uç noktasında intihar kanılarına katkıda bulunabilir.
Çökkün bireyler, toplumun kıymet yargılarıyla çok yüklenmiş ve kısıtlanmışlardır. Kendi bedelini oluşturmak yahut sağlamlaştırmak için dış dayanaklara çok ölçüde dayanma yahut tek bir bireye besbelli olarak bağlanma kişilerarası hayal kırıklıklarına kişiyi açık bırakır.
Kişilerarası yaklaşıma nazaran, Depresif davranış gösteren bireye etraf tarafından evvel teminat ve dayanak verilir. Etkileşimin devamında depresif birey reddedilme-sine yol açan heyecansal yansılar verir. Reddedilme daha fazla çökkün davranışa yol açar. Artan çökkün davranış-lar daha fazla reddedilme sonucunu doğurur. Depresif bireylerle etkileşimde bulunan öbür bireylerin artan bir öfke, anksiyete ve düşmanlık gösterdikleri ve birebir vakitte depresif birey ile etkileşime karşı ilgilerinin azaldığı gösterilmiştir.
Depresyon belirtileri için aşağıdaki testi uygulayınız.
Son iki hafta müddetince ne sıklıkla aşağıdaki sıkıntılardan rastgele biri ile ilgili sorun yaşadınız?
Yaptığınız şeylere ilginizin azaldığı ya da zevk alamadığınız oldu mu?
Kendinizi çökkün, kederli ya da umutsuz hissettiniz mi?
Uykuya dalma, uykuyu sürdürme zahmeti ya da çok fazla uyuduğunuz oldu mu?
Yorgunluk ya da bitkinlik hissettiniz mi?
İştahsızlığınız ya da çok yemek yediğiniz oldu mu?
Kendinizi yetersiz hissettiğiniz ya da kendinizle yahut ailenizle ilgili hayal kırıklığına neden olduğunuzu hissettiniz mi?
Gazete okumak ya da televizyon seyretmek üzere hususlarda dikkatinizi toplamakta zahmet çektiniz mi?
Diğerleri farkına varacak derecede yavaş hareket ettiğiniz ve yavaş konuştuğunuz ya da bilakis huzursuzluk nedeniyle yerinizde duramadığınız oldu mu?
“Ölsem daha iyi” diye düşündüğünüz ya da kendinize ziyan vermeyi istediğiniz oldu mu?
Bu belirtiler sık, etrafınızdaki şahıslarla ilginizi bozacak ve iş hayatınızı etkileyecek seviyede olduğu takdirde bir doktora başvurmanız gerekir.
Depresyon Tedavisi Nasıl Yapılır?
Günümüzde depresyonlu hastalar ilaç ve/veya psikoterapi yoluyla başarılı halde tedavi edilebilmektedir. Bunların da lakin 1/4’ü uygun ve kâfi tedavi edilmektedir. Depresyon tedavi edildiğinde ekseriyetle tam olarak düzelir ve hiç iz bırakmadan güzelleşir. Kullanılan antidepresanlar çok çeşitli moleküllerden üretilmiştir.
Depresyonda tekrarlama ve kronikleşme oranı % 15–20 üzere yüksek orandadır. Bu nedenle, tedavide emel yalnızca mevcut nöbetin süratle tedavisi olmamalı, uygunlaştırmayı devam ettirmek, mümkünse tekrarlama mümkünlüğünü azaltmak amaçlanmalıdır. Bu amaç depresyonla hastaların faal başaçıkma hünerleri öğrenmesi için ruhsal yön-temlerin gelişmesine yol açmıştır.
Şayet fizikî şiddet içeren bir ilgi yaşıyorsanız ya da sizi sürekli eleştiren biri ile bir ilgi yaşıyorsanız depresyondan çıkmanız güç olabilir. Çift terapisi ya da aile terapisi depresyonunuzu besleyen bir faktör olabilecek münasebet kurallarını güzelleştirmeniz için yardımcı olabilir.
Depresyonu tedavi etmede birinci adım olarak, bilhassa güzele giden ya da başarmış olma hissi yaratabilecek aktiviteleri arttırmak yardımcıdır. Eğlenceli ya da bir şey başarmış olma hissi sağlayabilecek aktiviteler yaptığımız vakit genelde kendimizi daha düzgün hissederiz. Bu nedenle yaptığınız şeylerde yalnızca keyif ya da muvaffakiyet aramanız kendinizi daha güzel hissetmenize yardım edebilir. Farklı bireyler farklı aktivitelerden hoşlanır. Güzele giden aktiviteler ortasında, bir arkadaşla konuşmak, müzik dinlemek, bilgi-sayar oyunu oynamak, en sevilen televizyon programını ya da spor müsabakasını seyretmek ya da çocuğunuzla oynamak sayılabilir. Hoşlandığımız aktiviteler her gün yapabileceğimiz ve bize mali ve fizikî ek yük getirmeyecek şeylerdir.
Aktiviteler depresyon üzerinde olumlu tesir yapar; İdman üzere kimi aktivite çeşitleri kendimizi daha düzgün hissetmemize yol açan beyin kimyasallarını arttırır. Hiçbir şey yapmadığımız vakit genelde tekrar tekrar olumsuz şeyleri düşünürüz. Aktivite, ilgimizin olumsuz niyetlerden diğer şeylere yönelmesine yardım eder. Aktiviteler bize başarma fırsatı verebilir (örneğin; bir odayı yahut masayı düzenlemek) eğlenceli bir şeyler yapmak (örneğin; sevdiğimiz biri ile konuşmak) ya da bir sorunu çözmek (örneğin; yapılması gereken bir şeyin üzerinde çalışmaya başlamak). Bu tecrübelerin her biri -başarı, sevinç, sorun çözme- bir mühlet için kendimizi biraz daha güzel hissetmemize yardımcı olabilir.
Öncelikle bu aktivitelerin depresif olmadan evvel size verdiği keyfi ve tatmini elde etmeyi beklemeyin. Örneğin daha evvelce çok zevk aldığınız şey yüzme olsun, kişi yüzmeden aldığı zevki meskende depresif bir şekilde oturmak ile karşılaştırdığında, “Yüzmeye gitmem âlâ oldu. En azından biraz eğlendim. Bu, meskende oturup kendimi karamsar hissetmekten daha uygundu,” diye düşünebilecektir.
DİSTİMİK BOZUKLUK
Distimik Bozukluk, en az 2 yıl, çabucak her gün, yaklaşık gün boyunca süren, süreğen çökkün bir duygudurumun varlığıdır. Bu müddette uygun hissedilen orta periyotlar, 2 aydan daha uzun sürmez. Bu beşerler kendilerini kederli ya da hüzünlü olarak tanımlarlar. Çocuklarda huzursuz hal ile ortaya çıkabilir. İştahsızlık yahut çok yemek yeme, uykusuzluk ya da çok uyku ahenge, gücün düşük olması, yorgunluk, benlik saygı-sının düşmesi, fikirleri yoğunlaştıramama, ümitsizlik hisleri ve karar vermede zahmet çekme görülür. Bu şahıslar daima kendilerini eleştirirler ve ilgileri azalır. Kendilerini yetersiz bulurlar, cazip hissetmezler. Bu çökkün durum bir kesimleri olduğu için de, sorulmadıkça yakınmazlar; zira daima böyledirler.
Depresif durum toplumsal ve mesleksel alanda, üretkenlikte külfete neden olur. Distimik bozuklukta en sık yetersizlik hisleri, genel bir ilgi kaybı ve hiçbir şeyden zevk alamama, toplumdan uzaklaşma, suçluluk hisleri ya da geçmişle ilgili niyetlere dalmalar, hayat etkinliklerinde ve üretkenliğinde azalma, faal olamama görülür; ayrıyeten süratli göz hareketleri vardır.
Ailelerinde Majör Depresif Bozukluk olanlarda daha sık görülür. Çocuklarda her iki cinste eşit görülür. Birden fazla kere okul muvaffakiyetinde ve toplumsal etkinliklerde bozulmalara neden olur. Bu çocuklar irrite, aksi, huysuz ve “asabi”dirler. Benlik hürmetleri ve toplumsal hünerleri düşük-tür; karamsardırlar. Bayanlarda erkeklerden 2 – 3 kat fazla görülür. Sıklıkla Kişilik Bozukluğu’yla birlikte görülebilir. İlaç tedavisinden yararlanılır.
İki Uçlu (Bipolar) Duygudurum Bozukluğu
Bipolar Duygudurum Bozukluğu Nedir?
Kişinin kendini çok coşkulu yahut çok sakin hissetmesine yol açan, duygudurumun çok yükseldiği ya da çok düştüğü bir hastalık tablosudur.
Duygudurumun çok yükseldiği dönemlere/ataklara ‘mani’; çok düştüğü dönemlere/ataklara ise ‘depresyon’ denir. Bipolar sözü hastanın iki çok duygudurumu anlatır. Söz iki uçlu, iki kutuplu manasındadır. Ruh hali ve hisler açısından bir kutup depresyonu, başka kutup maniyi temsil eder. Bipolar duygudurum bozukluğu hislerin çok derece abartılı yaşanması durumudur.
Manik Atak Nedir?
Şahısta, olağan duygudurum dışında, kendini çok yeterli hissetme, çok sevinç, coşku, keyifli hal, öfke ve taşkınlık ile kendini gösteren bir yükselmiş, kabarmış duyguduruma manik atak denir. Mani nöbetinde depresyondaki belirtilerin çabucak hemen terslerini görürüz. Bipolar Duygudurum Bozukluğu tanısı denebilmesi için hastanın geçirdiği depresyon ataklarının dışında tek bir atak da olsa mani nöbeti geçirmesi gereklidir.
Manik Atakta Ne Tıp Belirtilerle Karşılaşırız?
Birey her şeye kahkahalarla gülmeye, müzikler söylemeye, içi içine sığmaz bir heyecan duymaya, sevincinden mutluluğundan kelam etmeye başlar. Çabuk sonlanma, uyarılmış hal, çok bir taşkınlık, kızgınlık, öfke, saldırganlık görülebilir. Bir üstünlük duygusu ile başka insanlara saygısızca davranma, eşyalara ziyan verme, vurup kırmalar, küfürlü konuşma görülür. Kimi olgularda coşku, heyecan ile kısa süren hüzünlü hal ve ağlama ortasında dalgalanan bir duygudurumu gösterir. Çok kendine güvenme ve büyük görme, çocuksu bir ‘omnipotens’ denen “her şeye gücü yeterlilik” hissetme ile kendini sergileyen davranışlar ortaya çıkar. Toplumsal aralıkları umursamayan bir rahatlık, girişkenlik içindedir. Daima heyecan içinde yeni projeler üreterek, durmadan konuşur. Yeni alanlara ilgi ve istek duymaya başlar. Metafizik ve İdeoloji içeren bahislere hakikat kayabilir.
Konuşma hızlanmış ve artmıştır. Yüksek sesle, karşısındakini dinlemeden ve kelam hakkı vermeden, bu duruma hiç aldırış etmeden konuşur. Çağrışımları çok arttığı için husustan bahse, niyetten niyete sıçrayarak masraf. Ana bahis kaybolur. Örneğin konuşmasında bir otomobilden bahsedilirken, otomobil yarışlarından konuşmaya başlayarak, Formula 1’e oradan Schumacher’den bahsederken onun futbola düşkünlüğü, oradan Brezilya ulusal grubu, oradan Rio karnavalına geçebilir. Zihninin berraklığından ve tıkır tıkır işleyişinden sözeder. İnce detayları büyük bir dikkatle görür ve anlatır. Gece gündüz geç saatlere kadar çalışıp yazılar yazıp, projeler düzenleyip, çizimlerini duvarlara yapıştırabilir.
Kişi o periyot için güzelleştikten sonra “benim için imkânsız olan hiçbir şey yokmuş üzere hissediyordum. Aklıma herkesle paylaşmam gelen enteresan fikir ve planlar geliyordu. Kendimi herkesten zeki ve üstün görüyordum. Ülkeyi başbakandan güzel yöneteceğimi düşünüyor, idaresi bana verseler 1-2 ay üzere kısa vakitte düze çıkaracağıma hem inanıyordum hem de etrafıma bunu söylüyordum.” … “Zihnimde milyonlarca niyet uçuşuyor, o kadar süratli konuşuyordum ki, insanların benim konuştuklarımı takibi imkânsız oluyordu.” … “Çok az uyusam bile kendimi dinç, enerjik hissediyordum” biçiminde konuşacaktır.
Dikkat artmış, her şeye yönelmiş, bellek artmış ve güçlenmiştir. Bir bahse dikkatini ağırlaştıramaz. Hareketleri hızlanmış, gücü yükselmiş ve hiç tükenmeyecek üzeredir. Yerinde duramayıp, aşağı üst gezinerek dolaşır. Seyahatlere çıkabilir. Kendini hiç ilgilendirmeyen diğer insanların işlerine karışır, hengameler çıkarabilir. Uyku gereksinimi azalmıştır lakin uykusuzluktan yakınmaz. Cinsel isteği ve performansı artmıştır.
Kendine özgüven çok derecede arttığı için riskli davranışlar ortaya çıkar. O an için zevk verici ama sonuçları berbat olabilecek bağlar, parasını malını sağa sola saçıp, çok cömert davranışlar görülür. Alkol ve uyuşturucu kullanmaya başlayabilir. Kendinin ve başka insanların ömrünü dikkate almaksızın süratli otomobil kullanma, çok para harcama ve riskli yatırımlar yapma görülür. İlerleyen boyutta (Psikotik düzeyde) dünyayı kurtaracak kişi (Kurtarıcı peygamber, Atatürk, Başbakan v.s.) olmak üzere Megalomanyak sanrılar (hezeyan) ortaya çıkabilir. Yahut paranoid (şüpheci) kanılar; “Beni izliyorlar, dinleme aygıtları yerleştiriyorlar, düşmanlarım bana komplo kuruyor” seviyesinde olabilir.
Benlik kabarması, üstünlük ve güçlülük duygusu ve coşku içinde olan hasta kendini çok güzel hisseder. Rahatsızlığı kabul etmez ve tedaviyi reddeder.
“O devirde yaptığım her şey olağan geliyordu. İnsanların beni anlamadığını düşünüyor ve kızıyordum. Hayatımın en düzgün periyodu diyebileceğim vakitlerdi.”
Mani atağında hastanın arkadaşları, yakınları maddi meseleler, toplumsal, ahlaki meseleler yaşayabilir.
Hipomanik Atak Nedir?
En az 4 gün, gün uzunluğu süren, daima kabarmış, taşkın ya da huzursuz, uyarılmış başka bir his durum periyodunun olması (depresif olmayan his durumdan açıkça faklı)
Siklotimik Bozukluk ise, hipomanik semptomlarla giden çok sayıdaki ve Major Depresif epizodun teşhis ölçütlerini karşılamayan depresif belirtilerle giden birçok devrin bulunması.
Karışık (Mixed) Atak Nedir?
Kişi depresif bir halden, coşkulu, sevinçli, taşkın, abartılı manik davranışlara dalgalanıp geçiyorsa, Karışık (Mixed) Atak ismi verilir. Mevsimsel özellikler taşır. Belirleyici anksiyete ve gerilime neden olacak bir durum olmadığı halde, sonbahar ve kışta depresif durum, ilkbaharda depresyonun kalkması görülmektedir. En az 1 haftalık bir devir boyunca çabucak her gün, hem bir manik epizod, hem de bir majör depresif epizod için teşhis ölçütleri (süre dışında) karşılanmıştır.
Hastalığın Nedeni Nelerdir?
Psikodinamik kuramlar genelde depresyonu açıklarlar. Jung ekolü, maninin depresyona düşmemek için yükselme, sıçrama, uçuşma olduğunu, altta yatan depresyona karşı bir savunma formu olduğunu söylemiştir. Melanie Klein ise çocuklukta birikmiş olan agresyon, öfke ve yıkıcılığını yadsıyan bireyin, kayıp sevgi objesini tamir etme gayeli bir savunma biçimi gösterdiğini, “Başkalarını idealize etme de, savunma emelli kullanılmaktadır” demiştir.
Hastalığın Tedavisi İçin Neler Yapılmalıdır?
Tedavi manik ataklarda ilaçla yapılmaktadır. Manik atak ortalama 4-6 hafta ortasında sürer.
Hastanın etrafındaki bireyler hastayı coşturucu, öfkesini arttırıcı, kamçılayıcı kelam ve tavırlardan sakınılmalıdır. Çok uyarıcı hareketli ve gürültülü ortamlardan uzak kalmasını sağlamaya çalışmak gerekir.
Hasta akut devirde yatarak tedavi edilmelidir.
