Depresyon aslında bir ruh halini tanımlayan sözcüktür. Lakin tıpkı zamanda psikiyatrik bir bozukluğu tanımlamak emeliyle da kullanıldığından giderek bir hastalık adı halini almıştır. Depresyon sözcüğünün Latince kökü “depresus” dur; aşağı gerçek bastırmak, çekmek, bitkin gamlı-kederli olmak manasına gelir. Tıbbi terminolojide “çökkünlük” olarak ifade edilir. Bir kişi için depresyonda denildiğinde, bir çeşit ruhsal çökkünlük halinde olduğu anlaşılmaktadır.
Depresyon hem ülkemizde, hem de dünyada değerli bir toplum sıhhati sorunu konumundadır. Halk sıhhatini dünya ölçeğinde en çok tehdit eden problemlerin başında gelmektedir. Yüksek yaygınlık dışında; teşhis zahmetleri içermesi, kronikleşme riskinin artması, kişide yarattığı yıkım ve ekonomik sonuçlar depresyon kıymetini giderek arttırmaktadır. Depresyon için başlangıç yaşı ortalama 40’tır. Depresyon hadiselerinin en az yarısı tanı konamadığından ötürü tedavi edilemez. Depresyon hastaları vakitle ömür içindeki aktivitelerini sürdüremezler ve iş, aile ve toplumsal ömürleri bu durumdan olumsuz etkilenir. Depresyon tedavi edilemediğinde şiddeti artabilir ya da çarçabuk intihar ile sonuçlanabilir.
Depresyon belirtileri şunlardır:
- Hüzün ve mutsuzluk hissi
- Ufak problemler karşısında bile alınganlık yahut hayal kırıklığı
- Olağan aktivitelere karşı ilgi yahut istek kaybı
- Cinsel dürtüde azalma hali
- Uykusuzluk yahut çok ahenge
- İştahta değişiklikler; depresyon, birden fazla defa iştahta azalma ve kilo kaybına, bazı kişilerdeyse çok iştah ve kilo alımına sebep olur.
- Gerginlik yahut huzursuzluk; örneğin, süratli yürüme, ellerde terleme yahut yerinde oturmada zahmet
- Düşünme, konuşma yahut beden hareketlerinde yavaşlama
- Kararsızlık, dikkat dağınıklığı ve konsantrasyon eksikliği
- Yorgunluk, bitkinlik ve güç eksikliği; en ufak misyonlar bile çok gayret gerektiriyor gibi görünebilir.
- Değersizlik yahut suçluluk hissi, başarısızlıklar üzerine ağırlaşma yahut işler yolunda gitmediğinde kendini suçlama
- Düşünmede, konsantre olmada, karar vermede ve bilgileri hatırlamada sıkıntılar
- Sık olarak mevt, ölme yahut intiharla ilgili niyetler
- Makul bir nedene bağlı olmayan ağlama nöbetleri
- Bel ağrısı yahut baş ağrısı üzere açıklanamayan fizikî sıkıntılar
Gündelik ömürde herkes vakit zaman kendini üstte verilen belirtiler üzere ya da moralsiz, üzgün, mutsuz hatta karamsar hissedebilir. Depresyon hastalığının gündelik olağan moral bozukluğu yahut demoralizasyondan farkı kişinin yalnızca;
- duygusal olarak üzgün, mutsuz, kederli hissetmesi, bunun yanı sıra düşünce olarak mevcut durumuyla ilgili ümitsizlik, çaresizlik ve karamsarlık içinde olması,
- kendini bu durum içinde yetersiz ve kıymetsiz olarak algılaması ve hatta intiharı çözüm olarak görmesi,
- davranış olarak kendini toplumdan soyutlaması, içine kapanması, giderek durgunlaşması, hiçbir şeyden zevk alamaması ve isteksizlik göstermesi ve bedensel olarak uykusunun ve iştahının bozulmasıdır.
Gündelik olaylar kesinlikle insanların ruh halini olumsuz etkilemektedir, ancak depresyondan farkı, kişinin bu durumu tahlilsiz ve kendisini de yetersiz hissetmemesidir. Gündelik olaylar morali bozulan kişi olumlu gelişmeler ile kendisini tekrar güzel hissederken, depresyon hastalığındaki kişi olaylara bağlı olarak kendini daha uygun hissetmez. Bu nedenle tüm gündelik moral bozukluklarını yahut gelip süreksiz ümitsizlik hallerini depresyon olarak kavramlaştırmak yanılgılı bir yaklaşım olmaktadır.
Depresyonun nedeni tam bilinmese de araştırmacılar, depresyon riskini artırabilecek veya depresyonu tetikleyebilecek birtakım faktörleri saptamıştır. Bunlar:
- Husus ve alkol kullanımı
- Anksiyete bozuklukları
- Bayan olmak
- Erken ebeveyn kaybı
- Düşük sosyoekonomik seviye
- Başka yaşama, boşanmış olma
- İşsizlik: İşsizlik depresyonda risk etkeni olması yanında işte verimliliğin azalmasının önemli nedenlerindendir.
- Daha evvel depresyon geçirmiş olma
- Yakın vakitte değerli ömür olayları, gerilim etkenleri
- Kişilik yapısı
- Çocukluk periyodunda cinsel yahut fizikî makûs davranılma hikayesi
- Birtakım ilaçlar
- Tıbbi hastalıklar
- Hormonal değişiklikler.
Beynimiz yaşanan hayat tecrübeleri ile birlikte gelişen olumsuz kanıları vakitle hatalı ve tek taraflı işleyen bir mantık sistemine dönüştürür. Bu durum üstte yazılı olan risk faktörü oluşturan durumlar ile bir ortaya geldiğinde değişen mantık sistemi ile ne yorumlarsa yorumlasın sonuç kesinlikle karamsarlık yahut umut kırıcı yorumlar olmaktadır. Depresyonda söz konusu sistem çok sayıda mantık kusurunun birikmesine ve değişimine dayansa da bunlardan en sık rastlanan mantık yanılgılarından örnekler aşağıda açıklanmıştır.
1.) Keyfi çıkarımlar: Gereğince delil olmamasına rağmen, yaşanan olaylar ve içinde bulunulan koşullar hakkında olumsuz sonuçlar çıkarılır. Örneğin, imtihana hazırlanmakta olan bir kişi, ortada bir neden yokken, başarılı olamayacağı kararına varabilir ya da depresyona giren bir işadamı, iflasının kaçınılmaz olduğu inancına saplanabilir.
2.) Seçici odaklanma: İçinde bulunulan durum ya da yaşanan tecrübelerin makûs yanları üzerinde odaklanılır. Münasebetiyle, gün boyunca bir çok olumlu ve olumsuz olaylarla karşılaşan kişi, akşam olduğunda sırf yaşadığı aksilikleri anımsar ve berbat bir gün geçirdiği kararına varır.
3.) Şahsileştirme: Kişi, kendisiyle ilgili olmayan ya da çok az ilgili olan olayları üzerine alınır. Örneğin, yolda karşılaştığı ve muhtemelen onu görmemiş olan bir arkadaşının selam vermemesini, “Mutlaka onu kıracak bir şeyler yapmış olmalıyım” biçiminde yorumlayabilir.
4.) Çok genelleme: Tek bir olaydan genel sonuçlar çıkarılır. Kişi, otobüs vaktinde gelmediği için, hiç bir işinin yolunda gitmediği yargısına varabilir. Ya da arkadaşı vaktinde telefon etmediği için, artık hiç kimsenin onunla ilgilenmek istemediği sonucunu çıkarabilir.
5.) Ya daima ya hiç biçiminde düşünme: Her türlü olay “ya daima ya hiç” kuralına göre değerlendirilir. Harika olmayan her şeyin berbat olduğu yargısına varılır. Kişi, yalnızca siyah beyazdan oluşan, öteki tonları olmayan bir yargılama sistemine sahiptir.
6.) Küçümseme yahut büyütme: Kişi başarılı olduğu işleri küçümserken, yanlışlarını abartır.
Depresyonun tedavisinde Antidepresan tedavilerin yanında hastalara psikoterapiler uygulanmaktadır. Bu tedaviler çeşitli kuramlara dayanan ve yıllar içinde bilgi birikimiyle temelleri oturtulmuş yollardır. Bu tedavilerden en sık kullanılanları “psikanaliz” denilen insanın ruhsal çatışmalarını çözmeye yarayan tedaviler ile “bilişsel-davranışçı terapi” denilen insanın fikir yapısındaki olumsuz fikir kalıplarını ve davranış kalıplarını işlevsel olanlar ile değiştirmeye yarayan tedavilerdir.
Depresyon olgularının %85 ya da daha fazlası bilinen olağan tedavi yöntemlerinden yararlanır. Tedavi edilmeyen olgular ise 6-24 ayda düzelirler. %5-10 kadar olguda ise iki yıldan fazla sürer. Tedavi ile bu mühlet birkaç hafta ile birkaç aya indirilebilmektedir. Tedaviye erken başlamak karşılık alma mühletini kısaltır. %10-15 olgu ise süreğen seyir gösterir. Başlama yaşı tarafından tıpkı aile bireyleri ortasında alaka vardır. Erken başlayanlarda yineleme olasılığı daha yüksektir. Gerilim etkenleri ile başlaması ortasında bir ilgi olabilmekle birlikte bu zorunlu değildir. Depresyon hayat uzunluğu ataklar ve yinelemelerle sürer.
Hastanın yakını olarak ne üzere yardımda bulunabilirsiniz ?
• Hastayı doktora gitmeye ve ona rahatsızlığını detaylı bir halde anlatmaya ikna edin.
• Tedavisi vakit ister. Onun için sabırlı ve anlayışlı olun. Depresyonlu kişiler umutsuz olduklarından ve bu hastalığın gerçekten güzelleşip yok olacağını hiç göz önüne getiremediklerinden, hep hastaya ümit veren sözlerle yaklaşın.
• Hastaya büyük aktiviteler teklif ederek ona fazlaca yüklenmeyen (örneğin kalabalık olan şenliklere yahut seyahate gitmek gibi) bundan çok, fazla yük oluşturmayacak bir halde, onu kederinden çevirebilecek olan küçük gezilere (örneğin kısa gezintilere) çıkmayı teklif edin.
• Hastalığın kişi üzerinde meydana getirdiği konsantrasyon ve hafıza bozukluğunu göz önünde bulundurun ve hastanın ilacını muntazam bir halde alıp almadığını kontrol edin.
• Tedavinin birinci haftalarında besbelli bir güzelleşme görülmese dahi hastayı ilacını almaya devam etmeye ikna edin.
• Tüm bunlara karşın hiçbir vakit hastanın öz sorumluluğunu unutmayın. Bu demektir ki, antidepresan ilacın olumlu tesirinin mi yoksa yan etkilerinin mi daha ön planda olduğuna hastanın kendisi karar verir.
