Karşılaştığım ebeveynlerinin neredeyse hepsinin bebeklerinden dört göze beklediği iki şey vardı; Bebeklerinin “ilk adımları” ve “birincisözleri”.. Genel olarak ebeveynlerden bebeklerinin yürüme vakti ilgili gelen sorulara “eğer fizyolojik bir sorunu ya da gelişim geriliği yoksa bebeğiniz vakti geldiğinde yürür, 9 ay da yürümesi de olağan 17. Ayda da!. Siz onun yürümesini destekleyici ortamı sağlayın, ona denemeler yapması için fırsat verin ve gerisini ona bırakın! Ayrıyeten bilmenizi isterim ki bir bebeğin erken yürümesi onun zihinsel gelişimin önde gittiğinin belirleyicisi değildir” diyerek karşılık verirken, benzeri biçimde birinci sözlerini bekleyen ebeveynlere de, lisan gelişiminin de yürümek üzere doğal bir süreç olduğunu, bebeklerinin gerekli olgunluğa ulaştığı yaklaşık 1 yaş civarı birinci sözünü duyabileceklerini söylerim. Ama bilhassa çocukların konuşmaya başlaması vakti ve sonrasında lisanı güzel bir biçimde kullanmayı öğrenmesinin, onun zihinsel gelişiminin en değerli göstergelerinden biri olduğunun, bu sebeple lisan ve bağlantı hünerlerinin gelişiminin değerle dikkatle izlenmesi ve desteklenmesi gereken bir süreç olduğunun altını çizmeye ehemmiyet veririm.
Zira çocuklar konuşma hüneri kazanırken birebir vakitte hayatlarının gerek zihinsel gerekse de toplumsal etkileşimlerini düzenleyen kendilerine has bir sisteme de kavuşurlar. Beşerler konuşma yoluyla düşündüklerini, hissettiklerini tabir etmekte, zihinsel yapısını ve görünümünü açıklığa kavuşturmaktadır. . Konuşmayı öğrenmek karmaşık bir marifettir. Konuşma zihinde başlayan ve kelamlara yanlışsız uzanan bir süreci kapsamaktadır karmaşıkbir marifettir. Bu süreçte fikir, his, beyin, konuşma organları ve sesler yer almakta, bir dizi karmaşık süreç yapılmaktadır. Konuşma doğuştan getirilen bir yetenek değil; sonradan kazanılan ve geliştirilen bir hünerdir. Çocuk, lisan öğrenirken değişik ancak birbirini takip eden belirli başlı etaplardan geçer. Lisan ve bağlantı gelişimi evreleri hakkında daha fazla bilgi için “Lisan Gelişiminde Değerli Kilometre Taşları” yazımı inceleyebilirsiniz.
Doğumdan itibaren lisan ve etkileşim açısından güçlü bir ortamda büyüyen çocukların, zihinsel gelişim kapasitelerini en üst seviyede kullanabildiklerini, geçmişten günümüze bir çok araştırma ispatlamıştır. Ebeveynler konuşma öncesi devirde gelişimini destekleyici aktiviteler yaparak çocuklarının lisan ve bağlantı gelişimini destekleyebilir, bu sayede zihinsel gelişim kapasitelerini en üst seviyede kullanmalarınına imkan vererek, onların öğrenme, manaya, kendini söz etme hünerleri geliştirmesini sağlayarak geleceğine olumlu taraf verebilirsiniz. Elbette bu çocuğunuzun kapasitesinin üzerinde olanı yapması, daha erken yapmasını ve daha uygun yapması için baskı yapmak değildir. Birazdan vereceğim teklifler çocuğunuzun doğal gelişim süreci içinde lisan ve bağlantı maharetlerinin gelişmesine yardım ederken onların var olan potansiyelini en üst düzeyde gelişmesine yardımcı olacaktır. İşte doğumdan itibaren onu konuşmaya teşvik edecek tekliflerim:
1. ONUNLA KONUŞUN
Kural çok kolay. Bebeğinizi doğduğu andan itibaren ne kadar çok sözle tanıştırırsanız , o kadar çok söz öğrenecektir. İşte bu sebeple her gün yaptığınız sıradan şeyler hakkında konuşarak başlayabilirsiniz – örneğin, “Bu kıyafetleri dışarıya asıyorum zira hoş bir gün”. “bugün yemekte zerzevat çorbası var”. “Susadın mı? Su mu içmek istiyorsun? İşte sana su.”
Çocuğunuzun ilgi alanlarına kesinlikle karşılık verin ve bunlar hakkında konuşun. Örneğin, çocuğunuz otomobilleri çok seviyorsa, oyunlarında otomobil kullanıyormuş üzere yapıyorsa otomobiliyle nereye gittiğini sorabilirsiniz.
Ona bol bol kitap okuyun ve müzikler söyleyin. Otomobilde tekerlemeler, kıssalar anlatın ve müzikler çalın. Müzik söyleyerek, tekerlemeler söyleyerek, konuşarak, okuyarak ve öyküler anlatarak sözel irtibata verdiğiniz üzere sözel olmayan bağlantıya de kıymet vermeyi unutmayın. Onunla konuşurken bol bol yüz sözü ve jestlerinizi bilhassa de ellerinizi kullanın. Bu sizi olduğunuzdan daha da büyüleyici kılar. Zati bebeğinizin hayatındaki en ilgi cazibeli şeylerden birisiniz. Lakin konuşma aksiyonu etrafında ilgi uyandırdığınızda, bebeğinizin daha uzun müddet sizizle ve onunla ne konuştuğunuzla ilgilenmesini sağlarsınız ve bu da bebeğinize konuşmayı öğrenme fırsatı verir.
2. ONU DİNLEYİN
Araştırmalar, bir çocukla konuşmak kadar vermek kadar kıymetli olduğu kadar, onun kendisini söz etmesine de müsaade vermenin de tıpkı derecede değerli olduğunu gösteriyor. Dinlemek ve ne söylediğine dikkat vermek.
Çocuğunuz “konuşurken” ona gülümseyerek ve onunla göz teması kurarak onu nitekim dinlediğinizi gösterin. Ayrıyeten çocuğunuzun konuşma gayretlerini da övün. İki istikametli sohbeti teşvik etmek için çocuğunuzun söz teşebbüslerini kopyalayın ve geri gönderin. Ayrıyeten temel sözler üzerine inşa edin – örneğin, çocuğunuz “tren” dediğinde, “Evet, bu büyük bir kırmızı tren” diyebilirsiniz.
Çocuğunuzun size verdiği şeyi alın, büyütün ve geri verin. Çocuğunuz “top!” Diyorsa Onlara “Evet! Bu bir top, büyük, kırmızı top! Topu Sektir!” Buna lisan genişletme denir: Bir kavram alın, biraz büyütün, sonra onu ufak tefek çocuğunuza geri verin. Lisan kolaylaştırmanın en kıymetli taraflarından biridir ve bunu ebeveynlere her vakit tavsiye ediyorum.
3. İSİMLENDİRİN
Bir çocuğa ne gördüğünü, ne yaptığını yahut ne hissettiğini söyleyerek bir geribildirimde bulunduğunuz vakit beynindeki lisan merkezinde değerli nöron temasları gelişmesini sağlarsınız. Çocuğunuz şimdi söylediğiniz şeyleri anlamayacak yaşta üzere görünse de konuşmadan yahut anlamadan evvel bu irtibatların gerçekleşmesi desteklenmiş olur. Çocuğunuzun o anda odaklandığı şeyler ortasında bulunan rastgele bir şeyi isimlendirebilirsiniz. Bu şey bir kişi, bir obje, bir aksiyon, bir his yahut birkaç şeyin kombinasyonu olabilir. Bir çocuk ayağı ile ilgilendiğinde “Evet, bunlar senin ayakların” demeniz bile yararlıdır. Çocukların neye odaklandığını tanımladığınızda, etraflarındaki dünyayı anlamalarına ve ne bekleyebileceklerini bilmelerine yardımcı olursunuz. İsimlendirme, ayrıyeten çocuklara kullanmaları için sözler verir ve onları önemsediğinizi göstermeyi sağlar.
4. MIŞ ÜZERE YAPIN
Oyuncak bir telefonla onun da tanıdığı bir yakınınızı, sevdiği bir aile büyüğünü ya da hayali bir arkadaşı arıyormuş üzere yapın. Bu sayede çocuğunuz, bu oyuncak telefonunun öteki ucundaki hayali arkadaşı ile konuşma maharetlerini – merhaba, nasılsın, seninle konuşmak hoş, hoşçakal – pratik yaparak geliştirebilir. Ayrıyeten bu oyuncaklarda sesli bildiriler ve birlikte söylenen müzikler da dahil olmak üzere bir çok faaliyet içerdiğinden onun bu sayede konuşmasını desteklemeye yardımcı olacaktır.
Lisan gelişimine yardımcı olacak en âlâ oyuncaklar, etkileşimli olanlardır. Tek başına bir oyuncakla meşgul olmak yerine sizinle birlikte arabayı ileri geri birbirine yanlışsız sürmek, topu birbirinize yuvarlamak, birlikte kule dizip yıkmak üzere çok kıymetli iletişimsel marifetler, sanıldığından çok kıymetlidir ve gerçekte olan oyuncakla oynarken gerçekleşen etkileşimlerdir. Bir kule dizin ve sonra “düşüyor düşüyo düştüü. “ deyin ve elinizle kuleyi yıkın. Ne kadar gürültülü olursa o kadar yeterli. Daha sonra ondan bekleyin ,bir o, bir siz.İşte size sıra alma ve olağanüstü bir karşılıklı bağlantının temeli.
Bedenin kısımlarını gösterin ve isimlendirin yahut bir oyuna dönüştürün – örneğin, “Ağzın nerede?”
5.KISITLAYIN
Unutmayın ki TV’den konuşma ve bağlantı ÖĞRENİLMEZ. Bilgisayar oyunları yahut iPad uygulamaları da bunu yapmaz. Bu şeylerin kavramları öğrettiğine inancınız olabilir. Evet kimi uygulamalarla harfleri, renkleri, saymayı yahut yeni sözler öğretebilirler. Lakin lisan ve bağlantı – tarif gereği – etkileşimlidir. Ekranlar etkileşimli değildir. Kardeşler, büyükanne ve büyükbabalar, komşular, başka anneler ve parktaki çocuklar lakin ona gerçek etkileşimi verebilir ve dünyayı öğretebilir
