Travmatik olay doğal afetler, savaş, göç, cinsel ya da fizikî tacize uğrama, trafik kazaları, ölümcül bir hastalık teşhisi konması, ani vefatlar üzere birçok kere beklenmedik vakitlerde ortaya çıkan bireyde ağır gerilim ve çaresizlik hissi yaratan, kişiyi çok korkutan dehşete düşüren zorlayıcı olaylar olarak tanımlanır. Travma olduğunu şayet kişi olayla ilgili anıları gerçekmişcesine tekrar yaşıyorsa, kaçınma ve çok uyarılmışlık hali varsa anlarız. Travmatik olaylardan sonra iki durum ortaya çıkar; Akut Gerilim Bozukluğu (ASB) birinci 4 hafta, Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB).
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu; gerçek bir vefat ya da vefat tehdidi içermelidir. Ağır yaralanma, bireyin fizikî bütünlüğünü tehdit eden bir durumla müsabakası, bu türlü bir duruma şahit olma üzere ağır travmatik olaylardan sonra ortaya çıkabilen, özgül semptomlarla kendini gösteren bir tablo olarak tanımlanmaktadır. TSSB’den etkilenme ve tedavinin gidişatı; kişinin travmatik algısı, kişinin kişilik yapısı, toplumsal dayanak alması, eşlik eden yahut öncesinde ruhsal rahatsızlığın bulunması (majör depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi), psikiyatrik hastalığa yatkınlığına bağlı olarak değişir. Travmayı özümseme sırasında, travmatik olayla ilgili endişe ağı, öteki düğümlerle de temas kurabilir. TSSB mağdurlarının büyük bir oranının gelecekle ilgili anksiyetesi vardır. Geçmişe gidiyorsa depresyondur.
Süregiden Tehdit Algısı Modeline nazaran;
Kişinin otobiyografik belleğinde olay anını her hatırladığında tekrar işlenir. Buna tekrar işlenmiş bellek deriz. Yani travmayı bir hatırladığıyla ikinci hatırladığı birebir değildir. Olay örgüsü kopuk yahut silik olabilir. Bazen de travmatik yaşantımızı beynimiz işleyemez. Epizodik belleğimizde işlenmeyen bir anıdır.Kişi o olayla ilgili bir şeyi yok sayabilir. Bu yüzden terapilerde gün yüzüne çıkmayıp birincide kendini diğer bir rahatsızlık fobi, anksiyete, okb üzere gösterebilir. Anılarla boğuşurlar. Tıpkı bitmeyen sinemalar yahut fotoğraf kareleri üzeredir. Bir tıp flashback(geriye dönüş) yaşarlar. Geçmişte kalmışlarsa her an tehdit halinde hissederler. Kaçınma davranışları dehşet ve tasayı sürdürür. TSSB de görülen halüsinasyonlar psikotik süreç değildir.
Bilişsel Davranışçı Reaksiyon Tipolojisine nazaran;
‘’Gelirse gelsin ya dur bakalım’’ dediği anda gitmeye başlar. Fikirleri baskıladıkça çıkar. (Stres topu gibi)
TRAVMA MAĞDURUNUN YAŞADIĞI SÜREÇLER
Travmatik bilgiyi konuşamaz, onun dışında çok heyecanlı konuşabilir. Eksik bilgi var üzeredir.
Korku uyandıran bir durum olmasa bile dehşet duyar.
Depresif özellikler gösterir.
Ya ajite olmuş davranışlar ya da tam zıddı duygusal küntlük gösterebilir.
Çok uyarılmışlık hali uyku bozukluğu yaşamasına yol açar.
Uyarılmışlık; taşikardi, kan basıncında artış, terleme, kaslarda gerginlik titreme ve anksiyete formunda kendini gösterebilir.
İrritabilite(hafif uyaranlara karşı çok reaksiyon gösterme) ve impulsivite (dürtüsellik) sergileyebilir.
Kaçınma (örneğin sarsıntı yaşayan birinin kapalı yerlerde bulunmaktan kaçınması)
Olumsuz fikir ve ruh hali. Duygusal olarak hissiz, ilgi kaybı.
Çok gergin ve tetikte olmak.
Daima uyumak yahut uykusuzluk.
İştah kaybı.
Olayla ilgili önemli ve rahatsızlık verici hayaller görme.
NE VAKİT DAYANAK ALINMALI
Bu belirtiler 1 aydan fazla sürdüğünde kesinlikle bir ruh sıhhati uzmanına başvurulması gerekir. Şahısta fonksiyonellik yani yeti yitimine sebep olur. Travma odaklı terapiler; explosure therapy (maruz bırakma), EMDR (göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yine işleme), BDT (bilişsel davranışçı terapi) uygulanabilir. Travma ile bağlantılı uyaranları ve kaçınma davranışlarını belirleyerek terapi süreci başlar.
