Dünya genelinde yaşadığımız pandemiden ötürü hiç olmadığı kadar teknolojiyle iç içe olduğumuz günlerden geçiyoruz. Bu süreçte gereksinimlerimizi gidermek ismine yaptığımız alışverişlerden tutun da aslında tüm hayat halimizin yanında çalışma hayatımızı da dijital kanalları kullanarak gerçekleştirmek durumundayız.Tam da bu mevzuyla ilgili bir evvelki yazımda bu tip özel durumlara değinmiş ve bu durumlarda teknolojiden faydalanmak zorunda kalabileceğimizi belirtmiştim. Fakat bugünler geçip hayatımıza olağan biçimde devam ettiğimizde “DİJİTAL EBEVEYNLERİN DİJİTAL ÇOCUKLARI-1” isimli makalemde yazdıklarım geçerliliğini müdafaaya devam edecek.
Yazı dizisinin bu kısmına başlamadan evvel bir şeyi hatırlatmamda yarar var. Maksadım çocuklarınıza televizyon izletmeyin, oyun oynatmayın demek değil. Bu yazının emeli beynimizin olumsuz içeriklerden neden ve nasıl etkilendiğini tabir etmek. Gelin birlikte çocuklarımıza nelere hudut koyup ve onları bu olumsuz tesirlerden nasıl koruyacağımıza bakalım.
Hepinizin bildiği üzere televizyonda belgesel ve eğitici çizgi sinemalar üzere programlar da olduğu üzere şiddet ve olumsuz örnek içeren içerikler de var. Çocuklarımızı olumsuz tesirlerden korumak için onlara ekran mühleti konusunda hudut koymak ve karşılaştıkları içerikleri denetim etmek gereklidir.
Pekala sanal dünyadaki içerikler bizi neden olumsuz tesirler? Bizi neden olumsuz etkilediğini anlamak için öncelikle beynimizin işleyişini yanlışsız anlamakta yarar var. Öncelikle beynimiz hem adaptif (değişen koşullara ahenk sağlayan, uyan) hem de kandırılabilir bir organ. Adaptasyon bizim değişen şartlarda hayatta kalabilmemiz ve işleyişini sürdürebilmemiz için son derece kıymetli bir özellik. Yeni örnek verecek olursak şu an salgın şartlarına adapte olabilen, hijyenine dikkat eden ve konutta kalma sabrını gösterebilen bireyler hastalıktan uzak durmaya ve hayatta kalmaya devam ediyorlar. Burada da değişen şartlara karşı geliştirilen bir ahenk sistemi var. Lakin bu adaptasyon durumu sanal dünyanın algılarınızla oynaması ile birlikte olumsuz ve sistem bozucu bir grup tesirler yaratabiliyor. Örneğin daima ekran karşısında yer alan bireyleri düşünelim ve bu bireyler şiddet ve vahşet içerikli diziler, sinemalar ya da olumsuz haberler izliyor olsun. Bir mühlet sonra bu içeriklere maruz kalan insanların da daha fazla öfkeli ve gergin olduğunu, daha az düşünerek hareket ettiğini görmeye başlarız. Lakin buradaki en değerli nokta başta şiddet dolu içerikleri izlemekte zorlanmalarına karşın beyinlerinin bu duruma alışmaya başlaması ve birinci baştaki kadar çok reaksiyon vermemesidir. Zira beyin o içeriklere alışmaya ve olağan görmeye başlamıştır. Bu da şu manaya gelir: Şayet beyin bunları olağan görürse kendisinin de uygun şartlar altında birebir formda davranmaya başlama mümkünlüğü artar ve şiddete karşı reaksiyonsuz kalır. Hiç fark ettiniz mi? Ana haber bültenlerinde onca olumsuz içerikle karşılaşıyoruz ancak anlık bir reaksiyon gösterip sonra da hayatımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz. Zira bu biçim olaylara daima maruz bırakıldığımız ve beynimiz bu duruma alıştığı için reaksiyon mühletini ve boyutunu çok kısıtlı tutuyor. Yani şiddete, suça karşı duyarsızlaştırılıyoruz.
Birebir süreci yeni bir şey aldığınızda da yaşarsınız. O çok ulaşmak istediğiniz şahsa ya da objeye ulaştığınızda birinci evvel çok bir haz alır akabinde tepkisizleşmeye ve hatta önemsememeye giden bir süreç oluşturursunuz. Zira beyniniz her kezinde birinci günkü reaksiyonunu vermeye devam etseydi bu sizin için son derece yorucu olurdu.
Bu durumu çocuklar açısından ekstra incelemek gerekiyor. Zira çocuklar bu şekil olumsuz içeriklere maruz kaldığından yetişkinlere nazaran hem daha süratli hem daha ağır etkileniyorlar. Bunun değerli sebeplerinden biri erken yaştaki çocukların (0-5 yaş) sanal ve gerçek dünyayı gereğince ayırt edecek zihin maharetlerine sahip olmamaları. Çok kabaca söz etmek gerekirse çocuklar izledikleri sinemaların ya da dizilerin nitekim yaşandığına inanırlar. Evvelki yıllarda kendini Pokemon sanıp aşağı atlayan çocuk haberi bu ayrımın gelişmediğine yönelik düzgün örneklerden biridir. Sonrasında ise çizgi sinema ülkemizde yasaklanmıştı.
Ayrıyeten araştırmalar göstermektedir ki erken yaşta olmasa, gerçek ve sanalı ayırsa dahi olumsuz içeriklere maruz kalan çocuk, ergen ve yetişkinlerin beyni de o içerikleri gerçekmiş üzere kabul etmeye, olağan görmeye ve ona nazaran davranmaya başlar. En kolayından bir sinema izlerken hislerinizi olaylar güya nitekim yaşanıyormuş üzere yaşarsınız. Sevinir, üzülür, kızar ya da korkarsınız. Mantığınız sinemanın ya da dizinin gerçek olmadığını bilse bile bilinçaltı gerçekmiş üzere kabul ettiği için o hisleri yaşıyorsunuz hatta bazen denetim edemiyorsunuz. Ne demiştim? Beyin kandırılabilir bir organ. Bu durumda daima olumsuz durumlara maruz kalmak beyninizin o durumda nitekim yaşadığına ikna olmasına neden olup sizin kendi gerçeklik algınızı zayıflatacaktır. Gerçeklik algısının zayıflaması fikirlerinizi, karar verme süreçlerinizi, davranışlarınızı elhasıl bizi biz yapan her şeyi etkileyecektir.
Çocuklar model alarak öğrenir ve ona uygun davranırlar. Model aldıkları bireyler anne-baba olabileceği üzere daha güçlü ve baskın karakterler de olabilir. Bu sebepten dolayı çocuklarımızı izlediklerini denetim etmekte her vakit yarar var. Zira çocuklar doğruyu yanlışı ayırt ederek dünyaya gelmezler. Etrafı gözlemleyerek, anne babalarının öğretilerine nazaran davranışları şekillenir. Lakin anne ve babadan daha etkileyici dizi ve sinema karakterleri, maruz kaldıkları olumsuz öğeler onlar üzerinde anne ve babanın tesirinden daha baskın olabilir. Bilhassa de kendini ispat arayışı, içsel dünyalarını keşfetme ve kabul isteği içinde olan ergenler bu usul olumsuz karakterlerin davranışlarını taklit etmeye son derece yatkın olabilir. Hatırlarsanız bilhassa 2000 li yılların başında mafya dizileri furyası başlamış ve bu dizilerden etkilenen ergenler oradaki replikleri ve davranışları taklit etmeye başlamıştı.
Alışılmış ki olumsuz öğeler yalnızca dizi ve sinemalarda olmuyor. Günümüzde adeta bir bağımlılık halini alan dijital oyunlar da son derece değerli bir tesire sahip. Ayrıyeten oradaki sanal karakterin denetiminin gerçek bir insanın elinde olması oyuncunun o karakterle kendini daha kolay özdeşleştirmesine sebebiyet vermekte. Bu durumda dizi ve sinemalardan kat be kat daha süratli bir halde oyunlardan etkilenmek mümkün oluyor. Ayırca oyunlarda kalıcı mevt üzere bir durum olmadığı, işlenen cürümlerin ceza almasını bırakın, suça teşvik ve ödül olduğu için (birilerini öldürerek kısım atlamak, para kazanmak) gerçeklik algımız çok daha fazla bozulma gösteriyor. Yani beynimiz biz neredeyse vefat korkusu olmadan risk almaya ve şiddet gösterisinin olması gereken bir durum olduğuna inanarak davranışa itiyor. Doğal olarak bu hareketlerin sonucu da büyük bir dram oluyor.
Burada bir şeye değinmek istiyorum. Yazdığım yazıda belirttiğim durumlar her bireyde birebir etkiyi yaratmayabilir.Yani ekran başında olumsuz görseller ve olaylarla karşılaşan her birey cürüm işler diye bir esas yok. Lakin herkesi fark etmeden olması gerekenin dışında davranmaya az yahut çok itecektir. Bilhassa biyolojik ve çevresel faktörlerden ötürü şiddete daha meyilli olabilecek bireylerin tehlikeli davranışlar geliştirme mümkünlüğünü son derece arttıracaktır. O yüzden çocuklarımızı da kendimizi olabildiğince bu biçim içeriklerden uzak tutmak, en azından onların yanlarında bulunurken karşılaştıkları olumsuz davranışları sorgulatmak değerlidir. Örneğin çizgi sinema seyrederken birbirine ziyan veren karakterlerle karşılaşıldığı vakit sence bu yaptığı davranış gerçek mu, nasıl davranması gerekirdi üzere sorularla çocuklarınızı sorgulatmaya itebilirsiniz.O yüzden onlar ekran başında otururken siz de yanlarında bulunmaya itina gösterin.
