Uyuşturucu unsur; makul dozlarda alındığı vakit, kişinin hudut sistemi üzerinde tesirde bulunarak onun akli, fiziki ve ruhsal istikrarını bozan, birey ve toplum için ekonomik ve toplumsal sorunlar ortaya çıkaran, alışkanlık ve bağımlılık yapan; kanunların kullanılmasını, bulundurulmasını ve satışını yasakladığı unsurlara denir. Uyuşturucu unsurlar esrar, eroin, kokain üzere reçeteyle verilemeyen yasadışı unsurlar olabileceği üzere; amfetaminler, benzodiazepinler ve öteki sedatif-hipnotik ilaçlar üzere yasal düzenlemeler çerçevesinde reçete ile verilebilen ilaçlar ya da yasal kontrollere tabi olmayan yahut satışlarında kısmi yasal düzenlemeler olan uçucular uyuşturucu unsur olarak kabul edilebilir (Özmen, Kubanç, 2013).
Bağımlılık; bir hususun gayesi dışında kullanılması ve o hususa karşı gelişen tolerans sonucu gitgide artan ölçülerde alınması, kişinin ömründe meselelere neden olmasına karşın kullanımının sürdürülmesi ve unsur alımı azaltıldığında ya da bırakıldığında mahrumluk belirtilerinin ortaya çıkması ile giden bir tablodur. Bağımlılık zevk veren tek hastalıktır. Kişi bağımlı olunan durumu daima inkâr eder, kabul etmez, istediği vakit maddeyi bırakabileceğini düşünür (Dilbaz, Darçın, Nurmedov, Noyan, Başabak, Mordağ, 2013).
Bağımlılığın davranışsal ve fizikî olmak üzere iki tarafı vardır. Uyuşturucu hususlara duyulan bağımlılık başlangıçta ruhsaldır. Yani kişi alıştığı maddeyi almadığı vakit kendisini oyalayacak bir şeyler bulursa ya da kendisini o maddeyi almaya iten ruhsal sıkıntıların üstesinden gelirse süreksiz bir düşünce periyodu yaşamakla bir arada çok fazla ıstırap yaşamadan süreci atlatabilir. Fakat fizikî bağımlılık tekrarlayan unsur kullanım devirlerinin fizikî tesirlerini içerir. İster unsur, ister kumar, çalma ya da yeme bağımlılığı olsun; tüm bağımlılıkların ortak nörokimyasal ve anatomik istikametleri vardır. Beyinde ödül merkezinin uyarılması, nörotransmitter düzeylerindeki değişimler bağımlılığın gelişimindeki ana yollar olarak bilinmektedir (Dilbaz, Darçın, Nurmedov, Noyan, Başabak, Mordağ, 2013).
Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından hazırlanmış olan teşhis sınıflamasında (DSM-IV) husus bağımlılığı tanısı şu ölçütlere dayanarak konmaktadır:
12 aylık bir devir içinde aşağıda sıralanan belirtilerden üç yahut daha fazlasının bulunması ile kendini gösteren, klinik olarak bariz bir bozulmaya ya da soruna yol açan uygunsuz bir husus kullanımı örüntüsünün olması.
Tolerans gelişmesi: Unsurun tesirinin ortaya çıkabilmesi için kullanılan husus ölçüsünün artırılması muhtaçlığıdır. Unsur kullanımına birinci başlandığı vakit kullanılan ölçü bir müddet sonra birebir etkiyi ortaya çıkarmamaktadır.
Mahrumluk belirtileri: Uzun mühlet ağır bir biçimde kullanılan hususun, kullanımı kesildiğinde yahut azaltıldığında, kanda ve dokulardaki husus seviyesi düşmeye başladığında, ortaya çıkan fizyolojik ve bilişsel belirtiler ve bunlara eşlik eden ahengi bozan davranışsal değişikliklerdir. Bu beğenilen olmayan mahrumluk belirtilerinin ortaya çıkması ile kişi tekrar unsur kullanarak bu belirtilerden kaçmayı yahut hafifletmeyi sağlamaya çalışır. Mahrumluk belirtileri ortasında kusma, karın ve kas ağrısı, halsizlik, bitkinlik, şiddetli uykusuzluk ve iştahsızlık sayılabilir. Bedensel belirtilerin yanında ruhsal belirtiler de olabilir. Bunlar; kasvet, huzursuzluk, mutsuzluk, depresyon, hiçbir şeyden zevk alamama üzere belirtilerdir.
Tasarlandığından daha uzun mühlet ve yüksek ölçülerde alınması: Kişinin unsur kullanımını denetim etme uğraşları başarısızlıkla sonuçlanır. Kullanım ölçüsü ve kullanma mühleti denetim dışı bir hal alır.
Sık ve başarısız bırakma teşebbüsleri: Unsur kullanımını denetim etmek için girişilen bir başka uğraş bırakma teşebbüsleridir. Bağımlılık seviyesine gelmeden evvelki denetimli kullanım amaçlanır.
Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük vakit harcama: Tüm hayat hususun yine alınması ve bunun son kere olmasına karar verme uğraşı üzerine konseyi bir hal alır.
Unsur kullanımı nedeni ile toplumsal, mesleksel ve ferdî aktifliklerin azalması ya da büsbütün bırakılması: Kişi unsur kullanımını sürdürmek ve unsur kullanan arkadaşları ile daha çok vakit geçirmek için ailesi ile ilgili etkinliklerden ve özel zevklerinden uzak durur. İşine karşı ilgisi azalır, işe odaklanması bozulur ve çalışma hayatında sıkıntılar yaşanmasına neden olur. Tüm ömür husus temini ve kullanımı etrafında döndüğü için kişinin toplumsal, şahsî ve mesleksel fonksiyonelliği azalmaya başlar.
Ziyan görmesine karşın unsur kullanımını sürdürme: Unsur kullanımı giderek öteki tüm değerli etkinliklerinin yerini alır. Kişi bunun sonucunda ruhsal, fizikî ya da toplumsal sıkıntılar yaşadığı halde husus kullanımını sürdürür
Unsur bağımlılığı tanısı şahıstan alınan hikaye, mahrumluk belirtilerinin gözlenmesi, idrar ve kan testleri ve saç testi ile konmaktadır. Bağımlılık tedavisi olan, düzelebilen bir hastalıktır. Maddesiz hayatın yine inşa edilmesi ile birlikte, husus kullanımı sonucu oluşan kayıpların giderilmesi mümkün olmaktadır (Demir, Kurt, 2014).
Toplumsal, mesleksel, toplumsal, ruhsal ve fizyolojik birçok ziyana yol açan husus bağımlılığının tedavisi uzun süren ve sabır gerektiren bir süreçtir. Bir psikiyatrist, psikoterapist, aile ve toplumsal takviye yardımıyla kişi bununla gayret edebilmektedir. Tekrarlama mümkünlüğü yüksek olan bir rahatsızlık olduğu için önlem elden bırakılmamalı, kişinin husus bağımlılığına iten sebepler minimuma düşürülmelidir. Unutulmamalı ki unsur bağımlılığı ne kadar erken teşhis ve tedavi edilirse sonuçlar da o kadar yeterli olacaktır.
KAYNAKÇA
Demir, M.A., Kurt, T.M. (2014). Lise Öğrencilerinin Husus Bağımlılığı Konusunda Bilgi, Tavır, Davranış Seviyelerinin Belirlenmesi.Erişim Tarihi:14 Nisan 2015, http://mebk12.meb.gov.tr
Dilbaz, N., Darçın, A.E., Nurmedov, ., Noyan, O., Başabak, A.Z., Mordağ, O. (2013). Unsur Kullanım Riski ve Unsur Bağımlılığından Korunma. Erişim Tarihi: 14 Nisan 2015, http://www.aep.gov.tr
Özmen, F., & Kubanç, Y. (2013). Liselerde Unsur Bağımlılığı–Mevcut Durum ve Tekliflere Ait Okul Müdürleri ve Öğretmenlerin Bakış açıları. Erişim Tarihi: 14 Nisan 2015, http://www.turkishstudies.net