Aft Humması, ayak-ağız hastalığı foot-mouth disease adları da kullanılmaktadır.
Sığırlar, domuzlar, koyunlar ve keçiler hastalığa çok acele tutulurlar. Bunun yanı gizeme hayvanat bahçesindeki bazı hayvanlarla natürel hayattaki kirpi, fare, ceylan gibi hayvanlar da hastalığa yakalanabilmekte.
Öncelikli olarak hayvanın ağız içi, tırnaklar, memeler, işkembe de muhtelif kesecikler yaralarla karakterizedir. Hayvan, yaşına ve cinsiyetine göre hassasiyet gösterir. Şap hastalığının etmeni bir virüs olup, birbirinden değişik 7 tipi mevcuttur. Bunlar A, O, C, Sat 2, Sat 3 ve Asya 1 Tipi olarak adlandırır. Tiplerin içinde ayrıca çok sayıda alt tipler mevcuttur. Gözetici aşılar buna göre hazırlanır.
Bulaşma
Hasta hayvanların sağlamlara teması, idrar, gübre, süt, sparma ile bulaşma olur. Ayrıca hastalık etmeninin bulaşmış olduğu ten, yem, yataklık, ot, su, bakıcı, nakil taşıtları, hastalıklı etlerden yapılan salam, sosis, gibi mahsuller ile fare, kuş, yılan, kaplumbağa, gibi taşıyıcılarla da bulaştırma mümkündür.
Şap, sürüler arasında direk temas ve havadaki virüsün teneffüs edilmesiyle bulaşıyor. Sap virüsü, karada rüzgar yoluyla kmlerce uzaklara taşınabiliyor. Suda ise mesafe daha da çoğalıyor. Hasta hayvanların hareket etmesi şapı ayrı sürülere bulaştırabiliyor. Taşıtlar, aletler, tarım mahsulleri ve insanlar da taşıma görevi görüyor. Virüs uzun vakit etlerde,iliklerde, iç uzuvlarda ve pastörize edilmemiş mahsullerde yaşayabiliyor.
Hastalık Bulguları
İçi su dolu kabarcıklar ilk bulgular. Öteki bulgular arasında ise topallık, tembellik, iştah kaybı ve sütten kesilme bulunuyor.
Hastaların ağızlarından ip gibi salya akar, ateş 40 -41 C, ağız şapırdatması ve sütten kesilme, dilinde, dişetlerinde, dudağın iç kısmında mercimek veya fındık büyüklüğünde su keseleri veziküller görülür. Takip eden günlerde ayak tırnak aralarında, memelerde, boynuz diplerinde, burunda enfekte yaralar oluşur.
Kültür ırkı sığırlarda ve körpe buzağılarda hastalık çok acele izler. Hastalık bulguları bütün olarak alana çıkmadan solunum güçlüğü ve kalp yetmezliğinden aniden ölebilirler.
İNSANLARDA HASTALIK BULGULARI
Hastalıklı hayvanların sütünü içen ufak çocuklarda, bulaşık yer ve eşyaları kullanan erişkinlerde de ağız, göz ve parmak aralarında ufak su kesecikleri görülebilir.
İnsanlar için riskli olmadığı düşünülmektedir. İngiltere de 1966 senesinde, insanda yalnızca bir vakaya tesadüfüldü. Nezlenin bulgularına benziyordu ve ellerde kabarcıklar oluşmuştu.
İnsanlar, virüsten etkilenmiş bir hayvanın etini harcamakla veya öteki insanlardan hastalığı kapamaz.
Etkenin Virüsün Dayanıklılığı:
1 Dolaysız güneş ışınları karşısında kısa zamanda perişan olur.
2 Isıya dayanıksız olup, 60- 65 oC de, 30 dak. 85 oC de ise şipşak ölür.
3 Etraf koşulları: Faktör, kuruluğu, soğuk ve karanlığı sever
4 Sığır teni ve kıllarda, 4 hafta; Lastik çizmelerde, 14 hafta; Samanda, 15 hafta; Toprakta, 4 hafta; Kuru otlarda ve danelerde, 5 ay hastalık yapma eforunu korur.
5 1 / 2000 lik konsantre formol; % 3-5 Çamaşır Sodası; % 4-5 lik Sodyum Karbonat Soda; 1 / 10 oranında sulandırılmış sirke yahut %4 lük İçki; 1 / 200 lük Potasyum Permanganat; 1 / 250 lik lodophore gibi antiseptiklere karşı hassastırlar.
Hasta hayvanların ağız, ayak ve memelerinde alana gelen yaraların acele iyileşmesi için yukarıyadaki antiseptiklerle yıkanması yanında, güçlü antibiyotikler ve pomatlar tatbik edilerek iyileşme hızlandırılır.
Sürü rehabilitasyonlarında, ahırın kapısına 15 -20 cm derinlikte uygun uzunlukta beton havuzlar yapılarak, içerisine %2 lik çamaşır sodası veya %5 lik formolün göz taşı doldurarak hayvanlar içerisinden geçirilir.
Hayvanlarda Gözetici Tedbirler:
1. Bir yaşına kadar olanlara 4 ayda bir, bir yaşından sonra 6 ayda bir kombine aşılar yapılmalıdır. Aşılar soğuk zincir içerisinde taşınmalı ve kaidelere uygun tatbik edilmeli
2. Yeni satın alınan hayvanlar en az 10 gün karantinaya alınmalı.
3. Ahırlara hayvan bakıcısından başkasının girmemesi, bakıcının ahırda özel kıyafet, çizme kullanması
4. Sağım evveli ve sonrası malzemelerin kesinlikle sıcak su ile yıkanması
5. Hastalıklı bölgelerden asla hayvan alınmamalı
6. Can Veren hayvanların yakılarak yahut derin çukurlara gömülüp üzerine kireç dökülmeli, kullanılan, malzemeler 70-80 oC kaynatılmalıdır.