Koronavirüs COVID-19, (resmi ismi SARS-CoV-2 Şiddetli Akut Teneffüs Sendromu- Koronavirüs-2 olarak bilinen) pandemi olarak tanımlanan, dünya çapında gibisi görülmemiş bir salgındır ve uzun bir müddet daha devam edeceği öngörülmüştür. Genelleme yapıldığında, Romatizma hastalarının kullandıkları ilaçlar bağışıklık sistemini zayıflatmaktadır. Ayrıyeten, romatizma hastalığının yarattığı “yüksek iltihaplı” durumdan ötürü, hastaların kimi enfeksiyonları kapma riskinin daha yüksek olduğu da görülmektedir. Pandemi başlangıcında da “Romatizma hasta grubu” COVID-19 enfeksiyonu açısından risk altında bir hastalık kümesi olarak düşünülmüştür. Burada en değerli konu “iltihaplı romatizma” olarak isimlendirilen tek bir hastalığın olmamasıdır, zira 200’ün üzerinde farklı hastalıklar bu kümeye girdiği üzere, bu hastalıkların büyük bir kısmının yalnızca eklemlerle kısıtlı kalmayıp, daha geniş kapsamlı, bedenin birçok bölgesini ve iç organlarını da etkileyebilen (multi-organ/sistemik) hastalıkları da içine almasıdır. Bu iltihabi romatizma hastalıklar, bağışıklık sisteminin fazla yahut sistemsiz olarak, kendisine karşı çalışan (oto-immün) ve bedende mikropsuz iltihabi durum yaratabilen hastalıklar kümesi olmasıdır.
Pandemi başlangıcında, Covid-19 salgınının bilinmezliklerinden ötürü dünya tıp uzmanları (doğal olarak ve önlem amaçlı) “iltihaplı romatizma” hastalarının daha fazla risk altında kalabileceğini açıklamışlardır. Fakat son bir yılda tıp dünyasından gelen şimdiki medikal bilgiler göstermiştir ki; “romatizma hastalarında” Covid-19 virüsün görülme oranı (insidansı) birkaç istisnai durum dışında kestirim edilenden daha fazla değildir. Ayrıyeten bu “risk” durumunun; hastanın hangi romatizmal hastalığa sahip olduğuna ve hangi ilaçları kullandığına nazaran bireyden bireye farklılık göstereceği bilinmektedir. Bu nedenle, her iltihaplı romatizma hastasını tıpkı sepete koymayıp, ilaçlarının kesilip kesilmemesi kararının genelleştirilmemesi gerektiği düşünülmüştür. Dolayısyla, bir hastanın “risk tespit durumunu” en yeterli formda bir uzman Romatoloji doktoru kıymetlendirir ve kararı bireye özel olarak belirler. Ağır denetimsiz iltihaplı romatizma olayı geçiren hastalarla akabinde bağışıklık sistemini etki eden ve baskılayan ilaçları alma zorunda kalan “ağır immünüsupresif” hastalar en çok risk altındadır. Ama her romatizma ilacı immün sistemini baskılamaz ve hatta kimi romatizma ilaçlarının ağır bakım gerektiren, ağır Covid-19 virüs enfeksiyonu esnasında kullanıldığı bile doğrudur. Son bir senede alınan bilgilere nazaran elde edilen en değerli bulgu ise, her immünosupresif romatizma ilacının Covid-19 riskini arttırmadığının tespitidir. Lakin, birtakım “ağır romatizma” ilaçları, bilhassa kortizon içeren ilaçlar (ülkemizde marka ismi Deltacortril, Prednol, Flantadine olarak bilinen), 10mg’ın üzerinde kullanıldığında hem Covid-19 virüsü kapma riskini arttırmış, hem de virüse yakalandıktan sonra, virüsün daha şiddetli bir seyir yarattığından ötürü, hastayı tedavi için hastaneye yatırma oranını arttırmıştır. Maalesef, bu berbata alamet olan ve dert verici son bir sene, birçok iltihaplı romatizma yahut otoimmün hastalığı olan hasta kümesi bireylerin tedavisini yarım bıraktırtmasına ya da diğer bir tarihe ertelemesine yol açmıştır. Hakikaten, COVİD-19 virüsün birçok bilinmeyen tarafları ve yarattığı belirsizlikler, yanlış medya (ve toplumsal medya) bilgilendirmeleri ve kamuya açık olan (Üniversite/Fakülte, Eğitim Araştırma ve Şehir) hastanelerin devir dönem polikliniklerinin faaliyette olmaması ve halk ortasında gelişen kaygılar ve ardından gelişen huzursuzluk ortamı, romatizma hastalarını daha da kuşkulu, kararsız ve kuşku içinde bırakması, hastaların romatizma tedavilerini ertelemelerindeki en önemli sebepler olarak tespit edilmiştir.
Bütün bu karışıklık ve kaos ortamında son bir senede umut verici bilgilere de rastlanmıştır. Bunlardan kimileri, muhakkak romatizma hastalıklarının ve muhakkak ilaçların telaşlı durum yaratmadığı, hatta bazen olumlu sonuçlara yol açtığıdır. A.B.D.’de yapılan bir araştırmaya nazaran, kıymetli bir Bağ Doku Hastalığı olarak bilinen Sistemik Lupus Hastaların COVİD-19 virüsü kaptığında, hastaneye yatış oranının daha yüksek olmadığı ve hastalığın tek başına resen daha fazla risk teşkil etmediği görülmüştür. Birtakım çalışmalara nazaran de Covid-19 virüs kapmış , lakin daha evvelden birtakım “Biyolojik ajan” olarak isimlendirdiğimiz ilaçları kullananların daha olumlu sonuçlar elde ettiği ve daha az hastane yatışı ve ağır bakım gereksinimi olduğu görülmüştür.
Romatizma hastalarının Covid-19 ile bağlantılı soruları ve ayrıyeten romatizma ilaç tedavisi sırasında Covid-19 aşısı ile ilgili soruları ve yanıtları şöyledir:
Soru: Bir iltihaplı romatizma hastası olarak ve bağışıklık sistemimi baskılayan bir “immünosuppresif” romatizma ilacı kullandığımdan ötürü Covid-19 virüs kapma riskim daha fazla mıdır?
Karşılık: Son bir senede elde edilen bilgilere nazaran yüksek kortizon ve birtakım “ağır immünosüpresif” ilaçlar dışında romatizma ilaçlarının büyük bir kısmını kullanabiliyoruz. DMARD olarak isimlendirdiğimiz ilaçlar (hastalığın seyrini değiştiren romatizma ilaçları) klasik (konvansiyonel) yahut Biyoljik casus olarak bilinen bDMARD ilaçlar da dahil olmak üzere bu ilaçları kullanan iltihaplı romatizma hastalarının, Covid-19 virüsü kapma riskinin daha fazla oranda olduğu görünmemiştir. Doğrusu, bu tip ilaçların kullanılmasından ötürü , iltihaplı romatizmanın daha yeterli denetim altına alınmış olarak virüs kapma riskinin daha az bile olduğu düşünülmektedir, birçok romatoloji uzmanına nazaran. Son Avrupa Romatoloji Kongresi bulgularına nazaran (EULAR 2020 Congress) , metotreksat ve gibisi konvansiyonel DMARD ilaçlarını yahut maksada yönelik “JAK inhibitör” ilaçlarını yahut Biyolojik casusları kullananların daha fazla Covid-19 kapma riski görülmemiştir. Olağan toplum oranlarına nazaran de yahut virüs kaptığı hallerde de daha fazla ağır bakım yahut hastane yatış mecburiyetine rastlanmamıştır.
Soru: O vakit ben çabucak kortizonumu bırakayım mı ?
Yanıt: Hayır, kortizonu ansızın bırakmak çok risklidir. Uzun müddet kortizon kullanan beşerler (özellikle bir aydan fazla) Kortizonu yavaş yavaş tedricen bir halde bırakması kuraldır ve hekimiyle görüşüp nasıl yapılacağını, ne kadar müddette kaç miligram dozlarda indireceğini uzman romatoloji doktoruyla görüşmesi en uygundur. Lakin Romatoloğuna ulaşamıyorsa aile tabibinden yahut İç Hastalıkları uzmanından da yardım isteyebilir.
Soru: Bütün bu Korona Covid-19 virüs ile ilgili haberler ve duyumlar beni endişelendirdi. Virüs semptomlarım olmamasına karşın ben en düzgünü mi kortizon dışındaki romatizma ilaçlarımı bıraksam mı?
Karşılık: Hayır, romatoloji hekiminizle müracaattan bırakmayın. Bu sefer romatizma ilaçlarınızı bıraktığınızda yahut azalttığınızda iltihaplı romatizmanız alevlenir. Bu durum bedeninizdeki iltihap oranını arttırıp hem romatizma ağrılarınızın nüks etmesine yol açar ve daha değerlisi bağışıklık sisteminizi zorlayıp zayıf durumda bırakabilir hem de enfeksiyon kapma riskinizi arttırabilir. Sonuçta, bilimsel çalışmaların datalarına nazaran, romatizma ilacı kullanan hastalar ile genel toplum ortasında Covid-19 virüs kapma oranı benzeridir ve virüsü kaptıktan sonra da akıbeti emsal tıbbi sonuçlar göstermektedir.
Soru: Covid-19 virüs enfeksiyonu kaparsam romatizma ilaçlarımı bırakayım mı?
Yanıt: Evet kanıtlanmış rastgele bir enfeksiyon (Covid-19 virüs dahil) yahut kanıtlanmamış lakin kuşku ettiğiniz durumda, (ateş, öksürük, nefes darlığı vb semptomlar eşliğinde) romatizma ilaçlarına süreksiz müddet (enfeksiyon geçene kadar) orta verilmesi gerekir. Ayrıyeten birçok uzman da yüksek derecede kuşkulu durumlarda , örneğin Korona Covid-19 müspet, etkin enfeksiyon geçiren bir hasta ile temasa maruz kalındıysa, karantinaya geçip, romatizma ilaçlarının süreksiz mühlet bırakılması önerilmektedir.
Soru: Hocam, bende iltihaplı romatizma var ve açıkçası bütün bu Korona virüs kaosu içinde kullandığım tüm romatizma ilaçlarımı bıraktım. Aslında, şuan kendimi çok berbat hissetmiyorum, “böyle yönetim etsem” diye içimden düşünüyorum. Gerçek mu yapıyorum biliyorum:
Karşılık: Kendinizi şuan makus hissetmemeniz, hastalığınızın uyku/sessiz moduna geçtiğinin manasına gelmiyor. Tahminen kan testlerine bakıldığında faal hastalık bulgularına rastlanabilir. Korona virüs Covid-19 hakkında bilinmeyen birçok medikal bilgi var ve pandeminin yarattığı kaotik ortamdan ötürü romatizma ilaçlarını bırakan binlerce kişi var dünyada. Durumunuzu hala olumlu hale çevirmek için geç olmayabilir. Romatoloji uzmanınız ile görüşüp tedaviniz için bir yol haritası çizilebilir. “Her işte hayır vardır” kelamı burada tahminen lehinize işleyebilir. Romatizma hastalığınız ilaçları bırakmanıza karşın etkin görünmüyorsa bu tahminen de iyi bir durum olabilir zira Korona virüs aşılanması için en uygun vakit dilimi olabilr ve size bir fırsat penceresi açmış olabilir diye kıymetlendirebilir. Lakin hastalığınız romatoloji tabibi tarafında aktif/kontrol dışında olarak görünüyorsa (şikayetleriniz olmamasına rağmen) , o vakit romatizma hastalığın bir an evvel denetim altına alınması temeldir. Bu durumda Korona aşısı olup olmamanızdan çok, romatizma hastalığınızın denetim altına alınması önceliktir.
Hasebiyle, oto-immün iltihaplı romatizma hastalarının (Romatoid Artrit, Lupus, Spondilit, Behçet gibi) hastalığın bağışıklık sisteminde yarattığı durumdan ötürü yahut eşlik eden hastalıkların (komorbiditeleri) yahut kullandıkları immün sistem baskılayıcı ilaç kullanımından ötürü daha fazla oranda genel enfeksiyon riski altında olduğu bilinmesine rağmen, Covid-19 konusunda kesin olarak daha fazla risk teşkil ettikleri söylenemediği üzere birtakım durumlarda olumlu olduğu bile görülmüştür. Tabi bütün bu yeni gelişen bilgileri daha evvel bilinenlerle birlikte göz önünde bulundurup, manasını çözmek uzman Romatoloji hekiminizde gizlidir. Ona güvenip , şifresini çözmesine talih vermenin tek tahlili romatizma tedavinizi (ve kontrolünü) ötelemeyip, bir romatoloğun nezaretinin altında kalmaktır. Bir sonraki makalede de aşı ile ilgili gelişmeleri paylaşacağız.