Mide ve sindirim sistemi hastalıkları
Helicobakter isimli bir bakterinin, ağrı kesici ilaçların, yanılgılı beslenme alışkanlıklarının bu hastalıkların ortaya çıkışında ehemmiyetli rol oynadığı düşünülüyor. Mide bağırsak hastalıklarıyla alakalı şikayetler sağlık kurumulara en ehemmiyetli müracaat sebepleri arasında. Şişli Etfal Sağlık Kurumu Gastroenteroloji Muayenehaneyi ’nden Doç.Dr. Levent Erdem, öncelikle gastrit, sebepleri. görülme sıklığıkonusunda bilgiler verdi: “Son zamanlarda görülme sıklığında bir çoğalıştan söz etmek olası. Özellikle bağırsak hastalıklarında çoğalış daha çok söz mevzusu. Bunun nedeni de özellikle gelişmiş ülkelerdeki perhiz alışkanlıklarından. Lifsiz besinlerle beslenme sebebiyle bağırsak hastalıklarında çoğalış var. Mide hastalıkları güzergahından baktığımızda ise helicobacter isimli bakterinin son 20 senede keşfedilmiş olması ve onun mide hastalıklarındaki ehemmiyetinin anlaşılması. Ayrıca tüm dünyada ehemmiyetli bir problem olan ağrı kesici ilaçların kullanımının çoğalması. Hayatın uzamasıyla bu ilaçları kullanan insan rakamının çoğalması sebebiyle bu problemlerde bir çoğalış var diyebiliriz.
GASTRİT Doç.Dr. Erdem, gastrit mevzusunda ise şunları söyledi: “Gastrit, kısaca mideyi gözeten mukozanın iltihaplanması vakayı. Gastrit ve ülseri anlatmadan evvel mideyi gözeten ve saldıran etmenleri öğrenmek gerekli. Zira ikisinin de gerçeğinde belirlenmesi orada gizli. Zira midenin bir mukus salgısı var, bir hücre yapısı var, kendini gözeten bir hücre yapısı… Bir ekip somotostatin, prostogiraldin sınan, mideyi gözeten etkenler var. Bunlar bir ekip
hormonlar ve yağ asitleri. Bu gözeten etkenlerle mide gerçeğinde besinleri hazmediyor. Mesela eti hazmeden mide de bu asit salgısına karşın kendinde klasikte bir şey olmuyor. Ama bir yandan da bu gözetici etkenlerin yanında mideye ve sindirim sistemine saldırabilen etkenler. Bunlar asit salgısının çoğalması. Onun dışında helicobakter denilen bakteri ve ağrı kesici ilaçlar. İşte gastritle ülser hadisesindeki oluşma burada gizli. Siz, şayet bu gözetici etmenleri bozarsanız, saldırgan etmenleri çoğaldırırsanız hastalıklar başlıyor. Öncelikle irin, gastrit vakayı başlayabiliyor. Bazen de ülser olabiliyor.” Doç.Dr. Erdem, şöyle devam etti: “Bu tabi şahsın genetik yapısı ve bulunduğu etrafsal şartlar, stres etmeniyle birleşip hangi hastalık tablosunun karşımıza çıkacağı ortaya çıkıyor. Başka Bir Deyişle, şahsi özelliklerle birlikte, bu salgırgan ve gözetici etkenler arasındaki denge bozuluyor. Ve ona göre hastalıklar çıkabiliyor. Öncelikle gastritten bahsedelim. Gastrit, hakikaten bizim cemiyette insanlara sorsanız 10 bireyden 6 ’sının, 7 ’sinin hatta yarısının veya daha aşırısının gastritim var dediğini dinleriz. Hakikaten bunların ehemmiyetli bir kısmı da gastrit olabilir ama bir şeyi vurgulamak gerekli. Gastrit tanısı patolojik bir tanımdır. Başka Bir Deyişle, midede parça alınıp, mikroskop altında araştırılıp verilen bir tanıdır. Yoksa her gastrit demenin gastrit olmadığını bunların ehemmiyetli bir kısmı da makûs sindirim vakayı. Başka Bir Deyişle, midede rahatsızlık hissi olabilir, yemeklerden sonra dolgunluk hissi olabilir. Yanmalar olabilir, gaz hissi olabilir, kabarıklık hissi olabilir. Zaman zaman ağıza acı su gelmesi, özellikle mideyle yemek boru arasındaki kapak işlevi de bozuksa, buna ilave olabilir. Tam bunların sebebi bir gastrit de olabilir, bir ülser de olabilir. Hatta bir kanserin başlangıcı dahi olabilir. Bu ancak muayenelerle ismi konulabilen bir şey… Yalnızca tetkikle tanısı konulabilecek bir kavram değil.”
ÜLSER Ülser hastalığı ile bilgiler veren Doç.Dr. Erdem, “20. asır ülser mevzusunda, özellikle son 30 seneyi, çok ehemmiyetli büyümeler oldu” diyerek devam etti: “Bu ehemmiyetli büyümeler de ülser hastalığının rehabilitasyonunda bize çok büyük silahlar verdi. Ülser, azıcık evvel bahsettiğim şikayetlerde, bir ülser hastasında genelde bayağı biçiminde, günümüzde artık bayağı biçimleri çok göremiyoruz, çok farklı ilaçlar kullanılıyor. Ama bayağı biçiminde azıcık evvel bahsettiğim dispepsi dediğimiz şikayetlere ağrı ilave olur. Ağrı, özellikle epigastrium dediğimiz karnın iç orta bölgesindedir. Ve bu ağrı saldırıları açlıkla olabilir. Bazen yemekten kısa zaman sonra olabilir, mide veya onikiparmak bağırsağında ülserin olmasına göre. Ve bu ağrı gece uykudan uyandırır. Bu bizim için çok ehemmiyetli. Uykudan uyandıran bir ağrı ve dispepsi dediğimiz o şikayetlerle birlikte varsa, ülseri de çok düşünmemiz gerekli. Ülser için son 30 senede çok ehemmiyetli büyümeler olduğunu söyledim. Belki 21. asır ülserin ortadan kaldırılacağı asır da olabilir.”
HELİCOBAKTERİ Helicobakter hadisesini, şikayetlerle birebir bağlamamak gerektiğini belirten Doç.Dr. Erdem, Bu yanlış bir inanış. Başka Bir Deyişle, helicobakteri ortadan kaldırdım, benim şikayetlerim ortadan kalkmadı. Helicobakter, misalin bir ülser hastasında bu bakteri varsa, biz, bu bakteriyi salt ortadan kaldırıyoruz. Neden kaldırıyoruz? Bir, ülserin rehabilitasyonuna katkısı var. İki, ülserin yinelemesini önlüyoruz. Ama bu hastamızın şikayetleri, şu anlama gelmiyor. Helicobakteri var, onun için mide şikayetleri var. Hayır… Başka Bir Deyişle, bizim fonksiyonel dispepsi dediğimiz bir grup var. Bunlarda helicobakteri rehabilitasyon edip etmeme hususu dahi müzakereli. Onun için öncelikle bu helicobakterin olması dışında, hastamızda problem nedir, ne tesbit edilmiş. Başka Bir Deyişle, ülser mi var, gastrit mi var. Helicobakter rehabilitasyon edilince şikayetler ortadan kalkacak diye birebir ilişki yok. Ama altında uyuyan hastalık öğrenilirse, belki hastamızın nonülser dispepsi dediğimiz bir şikayeti var. O dispepsiyi eksiltecek ilaçlarla birlikte… Doç.Dr. Erdem, şöyle devam etti: “Perhiz mevzusu çok müzakereli bir mevzu. Zira perhiz mevzusunda şunu kullanmayın, şunu alın güzergahında yapılan çalışmalarda bilimsel bilgi olarak gerçeğinde bugüne kadar kabul edilen en ehemmiyetli şey sigara. Hastamız sigara kullanıyorsa, vazgeçecek. Bu arada acı, ekşi besinlere karşı kendisinin tesbit ettiği bir problem varsa, bunları eksiltecek. Ama helicobakter artı bulgularla birebir ilişki yok.” Helicobakterinin yaygınlığı ile alakalı olarak ise Doç.Dr. Erdem, şu bilgileri verdi: “Türkiye ve Türkiye gibi büyümekte olan ülkeler için çok ehemmiyetli bir bakteri. Bir kere ehemmiyetini vurgulamak için şunu söylemek gerekli. 1994 ’te Dünya Sağlık Teşkilatı, helicobakteri birinci derecede kanserojen bülten etti. Başka Bir Deyişle, kansere neden olan bir etmen. Ve bizim için ehemmiyetini, bizim gibi büyümekte olan ülkeler için ehemmiyeti, cemiyetimizde sık bulunuyor, helicobakter. Bizim yaptığımız çalışmalar ve ülkemizdeki farklı grupların yaptığı çalışmalarda, helicobakterle alakalı hiçbir şikayeti olmayan insanlarda dahi, bizde yüzde 78 pozitif. Batıyla karşılaştırıcı bir sayı vereyim. Misalin batıda, gençlerde ve çocuklarda oran yüzde 10, yüzde 20. Bizim cemiyetimizde yüzde 50. Hele 50 yaşın üstünde batıda gelişmiş cemiyetlerde sayı yüzde 50 ’lilere çıkıyor. Bizlerde yüzde 80 ’lere, 90 ’lara çıkıyor. Onun için helicobakter pilori, ülke hijyen koşulları sanitasyon koşullarından kaynaklanan sebeplerle yüksek oranda pozitif. Bu neden ehemmiyetli. Mesela batıda 50 yaşın üstünde insanların yarısında gastrit olduğu söyleniyor. Bizde daha genç gastritler görme olasılığımız var. Zira bizde genç popülasyonda helicobakter pilori var. Gastrit de helicobakterin rolü ortaya konuldu. Ehemmiyetli bir grup gastrit, helicobakter pilorinin rolü var. O bakımdan ülkemizde helicobakter vakayı ehemmiyetli bir etmen. Ve üst sindirim sistemi hastalıklarında ehemmiyetli bir yeri var.”
GENETİK İLİŞKİ Mide ve bağırsak hastalıklarında genetik yapının ehemmiyeti olduğunu belirten Doç.Dr. Erdem, mevzuyla alakalı olarak devam etti: “Tek neden değil ama o etkenler içinde genetik yapının da bu hastalıklara uygun olması gerekiyor. Ailesinde bu tip şikayetlerin olması, hakikaten sindirim sistemiyle alakalı bir problemin olabileceğini düşündürür.” Sigara mevzusuna da değinen Doç.Dr. Erdem, mevzuyla alakalı olarak söyle devam etti: “Ailede bu ülser öyküsü fazlaysa, onlarda daha minik fertler helicobakteri pozitif tesbit ediyoruz. Bir de sigara. Şimdi, ülserde aile içerisinde ehemmiyetini vurguladık, helicobakterin ehemmiyetini vurguladık. Bir de yapılan çalışmalar göstermiş ki, sigara ülserin rehabilitasyonunu eforlaştıran, ülser yaradılışına katkısı olan bir etmen. Öncelikle sigarayı bırakmakda fayda var. Bir ekip günlük rehabilitasyonlarla geçiştirirse, bu kadar tehlike etkeni olduğu için umulmadık bir anda ülserin karmaşıklıkları dediğimiz kanama ve delinme gibi problemlerle hasta karşımıza gelebilir.”
SOĞUK ALGINLIĞIYLA İLİŞKİSİ Doç.Dr. Erdem, “soğuk algınlığıyla şöyle bir ilişki olabilir” diye başlayarak, şöyle devam etti: “Soğukalgınlığında bir ekip ağrı kesici, aspirin ve eşi ilaçlar kullanılıyor olabilir. Tabanda şayet sindirim sistemiyle alakalı bir problem varsa, bu problemleri saklı olan hastalığı, kullanılır ilaçlar ortaya çıkarıyor olabilir. Böyle bir ilişki olabilir. Bazı virütik vakalarda genel olarak tam mukozalar etkilendiği gibi, sindirim sistemi mukozası etkilenebilir. Ve mukozanın olduğu her yerde bir ekip şikayetler olabilir. O da etkileyebilir, böyle bir ilişki de olabilir.”
YANILGILI İLAÇ KULLANIMI Yanılgılı ilaç kullanımının yalnızca Türkiye ’ye has bir mesele olmadığını, Amerika ’da marketlerden alınabildiğini belirten Doç.Dr. Erdem, şunları açıkladı: ” Genel olarak dünyanın bir problemi bu. Ama ülkemizde de büyük bir problem. Şimdi bir kere iki mevzuyu iyi ayırdetmek gerekli. Aspirin, ağrı kesici ilaçlar bir ekip hastalıklarda lüzumlu olduğu için var. Mesela aspirinin son senelerde özellikle kan pıhtılaşmasına yasaklayıcı tesirinden dolayı kalp hastalarında da yaygın kullanılıyor. Şimdi, burada bizim söylediğimiz şu. Bu ilaçları afaki kullanmayalım. Bir soğuk algınlığı var, başım ağrıdı. Hemen bu tip ağrı kesici kullanıp, gevşeme yolu, bizim yolumuzda. Hatta birbirine verir insanlar. Bu yanlış… Bir kere afaki kullanmayacağız. İki, bu ilaçları dediğim sebeplerle kullanmamız gerekiyor. O zaman daha evvel bir ülsek öykümüz var, daha evvel geçirdiğimiz kanama şikayeti varsa. Veya zaman zaman ekşime, yanma şikayetlerimiz varsa…. Ve böyle bir ilacı da kullanmamız gerekiyorsa, bunu kesinlikle bir uzmana danışarak kullanacaksınız. Bu çok ehemmiyetli.”
İNVAZİF OLMAYAN YÖNTEMLER Hiçbir şikayeti olmayan hastada helicobakterin tespiti ile alakalı olarak ise “tüm dünya bunu tartışıyor diyen” Doç.Dr. Erdem, devam ediyor, “İnvazif dediğimiz bir ekip teşebbüsle yapılan muayene yöntemleri var. Bir de invazif olmayan yöntemler var. Şimdi hiçbir şikayeti olmayan şahısta helicobakter piloriyi tarıyalım mı? Dünya bunu tartışıyor. Maliyet olarak bunun ekonomik olmadığı düşünülüyor. Ancak ailede kanser öyküsü varsa, bu taramayı kesinlikle yapmak gerekli. Şimdi invazif olmayan yöntem nedir? Kanda antikor tespit edililiyor, helicobaktere karşı kanda bir taraması var. Ama hiçbir şikayeti yok, hiçbir tehlike etkeni yok, ben gittim kanda baktırdım, helicobakterim pozitif, o zaman bu mikrobu rehabilitasyon ederim fikri şu anda dünyada kabul edilen bir fikir değil. Zira siz şayet o bakterinin, hastalık yapan, zira kabahatleri var, hastalık yapmayan kabahatleri var. Onun için yalnızca kanda tesbit edilip, rehabilitasyon edilmesi henüz kabul edilmiş bir fikir değil.” Doç.Dr. Erdem, devam ediyor, “Onun dışında siz, ilaçlarla ortadan kaldırsanız dahi bakteriyi, kandaki muayenelerde bir sene pozitif kalabiliyor. Bu yöntem onun için bir tarama testi olarak, cemiyette ne kadar var diye yapılabilir. Son senelerde ülkemizde de başladı; dışkıda helicibakter antijenini atama edebiliyoruz. Bunu özellikle rehabilitasyon ettiğimiz hastalarda tekerrür tekerrür endoskopi yapmamak için. Mesela ülser tespit ettik endoskopide, sonra bunun helicobakterini tespit ettik, rehabilitasyon ettik. Daha sonra bir daha endoskopiyle hastamızı yormamak için dışkıda analizler yapılabilir. Bunlardan bir tanesi soluk testi. Ülkemizde henüz yaygınlaşmadı. Üreli radyoaktif maddeler verilerek, bunun solunum havasında, karbondioksite dönüştürmesi ve solukla bunun tespit edilmesine katlanan bir muayene çeşidi… Bu da noninzavif testi… Onun dışında bizim hastalıkla birlikte olan şahıslarda ise muayenelerinde endoskopik muayene altın standarttır. Ve tabi ki patolojik muayene.”
İNCE BAĞIRSAK TIKANIKLIĞI İnce bağırsaktaki tıkanma ile alakalı olarak ise Doç.Dr. Erdem, şu bilgileri verdi: “İnce bağırsak tıkanıklığının alarm belirtileri endoskopide ile tesbit edilir. Yiyecek tortusunun olması, daha geride ince bağırsak seviyesinde bir tıkanmayı yapan sebebi düşündürebilir. Bunun farklı sebepleri var. Oradaki yapışkanlıklara bağlı olabilir, bir ura bağlı olabilir. Bu yapışkanlığın sebebine göre bunun yineleyip yinelemeyeceğini söylemek olası. Yalnız burada yeri gelmişken, tespit etilen ülserlerde genel olarak, şimdi 12 parmak bağırsağında ülser tespit ettiğiniz zaman yüzde 90-95 helicobakterle alakalı. Ama midede ülser tespit etilirse değişik bir vaka. Yüzde 75-80 belki helicobakterle alakalı olabilir ama kullanılan ağrı kesici ilaçlara bağlı olabileceği gibi, bazen midedeki ülserlerin altında kanser hastalığı olabilir. Onda başka bir neden var. Midede ülser tespit edildiği zaman kesinlikle biyopsi alırız. Bu, hakikaten mide ülseri mi, yoksa bu ülserin altında başka bir neden var mı? Ülser görünümlü bir ur olmasından şüphelenilebilir.”
TESBİTİ “Günümüzde mide hastalıklarında en ehemmiyetli tespit yöntemi; şimdi radyoloji vardı ama radyoloji son senelerde bize yeteri kadar destekçi olmuyor” diye sözlerine devam eden Doç.Dr. Erdem, şöyle devam etti: “Zira endoskopi sınan yöntemle, ucunda kamera bulunan bir aletle, ağızdan girilerek, yemek borusu, mide ve 12 parmak bağırsağı araştırılabiliyor. Kesin tanı yüzde 100 ’e yakın konulabilir. Bu tabi yapan şahsın tecrübesiyle de ilgili ama ciddi ellerde yüzde 100 ’e yakın teşhis konulabilir. Zira aynı zamanda yalnızca görmek değil, midenin içini giriyoruz, ilerliyoruz. Biyopsi de alabiliyoruz zira bu muayene sırasında… Mesela gerektiğinde, muayene sırasında, bir kanama varsa, misalin ülserin en ehemmiyetli karmaşıklıklarından biri de kanama. O kanamayı anında kanayan damarın çevresine uygun ilaçları vererek dondurabiliyoruz, kanamayı durdurabiliyoruz. Bu da karmaşıklıklarda dahi cerrahiye gerek kalmama olanağını bize yaratıyor. Çok ehemmiyetli büyümeler tabi, son asrın son çeyreğinde, son 30 senesinde olan çok ehemmiyetli büyümeler.”
İLAÇLAR Hangi tip ilaçların kullanıldığı mevzusunda ise Doç.Dr. Erdem, “bir kere ülser rehabilitasyonuyla ülser olmayan rehabilitasyonu diye ayırdetmek gerekli” diyerek başlıyor ve mevzuyla alakalı olarak şöyle devam ediyor: “Şimdi, ülser varsa ve helicobakter pilori sınan bakteriyi de tespit etmişseniz. Bir de yanlış bir inanış var. Antibiyotik alıyorum, ülserim geçmiyor. Bu öyle bir şey değil. Antibiyotik burada ekipte rol alan ilaçlar. Asiti eksilten çok güçlü ilaçlar var. Bunların yanına iki antibiyotik koyarak rehabilitasyon ediyoruz ülseri. Bu antibiyotikler bir hafta veya 14 gün asiti eksilten ilaçlarla kullanılıyor. Daha sonra 4-6 hafta bile asit çözücü ilacımıza devam ediyoruz. Bu rehabilitasyonun iki emeli var. Bir, ülseri rehabilitasyon etmek. İki, ülserin yinelemesini önlemektir. Mesela, Türkiye ’de çalışmalarımızda da gösterdik. Farklı çalışmaları da var. Hasta ülser nedeni ile kanıyor. Ama bakteri rehabilitasyonu yapılmıyor. Ve bir zaman sonra tekerrür oluyor kanaması. Oysa bakteriyi ortadan kaldırdığınızda bu kanama tehlikesini yüzde 2 ’lere 3 ’lere indiriyorsunuz. Fakat bakteriyi kaldırmazsanız, yüzde 50-60 ’larda tekerrür kanama tehlikeniz yüksek seviyede. Çok ehemmiyetli bir mevzu. Doç.Dr. Erdem, devam ediyor: “Onun dışında ülser değilse, gastritse, burada şahsın perhiz alışkanlıklarını, kendisine hasarlı olan besinleri, şahsa göre değişebiliyor bu, uzaklaştırmak. Onun dışında gastrit için anti asit rehabilitasyonları kullanmak gerekli. Yalnız, gastriti burada çok iyi vurgulamak gerekli. Gastrit yalnızca midenin irini sınan masum bir vaka değil. Zira bu midenin irini olarak başlayıp, zaman içinde asit salgılayan bilgilerin ortadan kaybolmasıyla o tabanda atrofi büyüyor. Gerileme ve daha sonra bağırsak epitaline dönüşme dediğimiz gidişat ve ondan sonra kansere giden bir süreç var. Bu hastaların takip edilmesi gerekli. Zira ailesinde mide kanseri olan şahıslarda yapılan çalışmalarda atrofit gastrit oranı olmayan bireylere 20 kat fazla tespit edilmiş.”
kaynak http://www.ntvmsnbc.com