Mod Nedir? Modlar, her beşerde bulunan, farklı hisseden, farklı düşünen ve farklı hallerde aksiyona geçen içsel yanlarımızdır (Young, Klosko, & Weishaar, 2003).
Uyumsuz Başa Çıkma Modları
Mod Terapisi kitabına nazaran, duygusal açıdan acı veren tecrübeler yaşadığımızda bu hislerin şiddetini azaltabilmek için birtakım teşebbüslerde bulunuruz. Bunların bir kısmı bize sahiden yardımcı olurken bir kısmı da uzun vadede problemlerimizin sürmesine sebep olur. Ağır hislerle baş etmek için yollar ararken, bazen ‘Uyumsuz Başa Çıkma Modları’ denilen modların içine girebiliyoruz. Uyumsuz Başa Çıkma Modları’ndayken, bizi olumsuz tarafta etkileyen inançlarımızdan ya kaçınıyor ya teslim oluyor ya da karşı atağa geçiyoruz. Bunlara ‘Uyumsuz’ denmesinin sebebi, yaşadığımız durumun şiddetini o an için azaltırken bir yandan öteki sıkıntılara sebep olması ve o ağır hislerle başetme konusunda bize gerçek manada pek de yarar sağlamaması (Lobbestael, van Vreeswijk, & Arntz, 2007).
Aşağıda Uyumsuz Başa Çıkma Modları’ndan ‘Kendine Acıma/Kurban Modu’nun nasıl ortaya çıktığını ve bunu değiştirmek için atabileceğiniz adımları bulabilirsiniz.
Kendine Acıyan/Kurban Modu
Şema Terapisti Dave Edwards’ın tanımladığı farklı içsel yanlarımızdan biri de Kendine Acıyan/Kurban Modu. Bu moddayken sıklıkla, yaşanan aksiliklere dair dış etkenleri suçlama ve meseleleri denetiminde olmayan şeylere atfetme görülebilir. Ayrıyeten yardım etmeye çalışanları şikayet yağmuruna tutma ve yardım elini kabul etmeme durumu olabilir. Edwards’a nazaran, yaşananlar sahiden de oburlarının yaptığı, bizim maruz kaldığımız bir şey olabilir. Ancak kendimize acımaya devam ederek hayatımızın bundan sonrası üzerindeki sorumluluğumuzu da reddetmiş oluruz. Bu bir noktaya kadar bizi kendimizi eleştirmekten ve hatalı hisssetmekten korur. Fakat hayatımızı güzelleştirmek için alabileceğimiz aksiyonlardan da geri fiyat. Hiçbir şey esasen bizim denetimimizde değil ise değişime uğraş sarfetmeye nasıl motive olabiliriz?
Kendimizi bize yapılan haksızlıkların bir kurbanı olarak pasif bir pozisyonda görürsek küçük de olsa olaylardaki kendi hissemizi farkedemeyiz. Şayet farketmezsek de değişim için harekete geçemeyiz.
Kendine Acıyan/Kurban modunda olan kişinin ailesi, yakın arkadaşları ve hatta terapisti onu daha âlâ anlamak, uygun hissettirmek, bakım vermek için verdikleri gayretlerin sonuçsuz kaldığını görebilirler. Zira bu moddayken etraftan gelen yardım eforları şahsa aslında nitekim de ne kadar acınacak halde olduğunu düşündürebilir. Bu da tekrar o yardımları kabul etme ve kendini o durumdan çıkarma için harekete geçmeye pürüz olur. Yakınlardan gelen tahlil tekliflerine “Evet, ama…” yahut “Beni anlamıyorsun.” halinde karşılık verebilirler.
Bu mod Kişilik Bozuklukları, Kompleks Travma, Bağımlılık durumlarında sıklıkla ortaya çıkabildiği üzere rastgele bir psikopatoloji olmaksızın da varlığını sürdürebilir.
Bu Modun Sizde Olduğunu Nasıl Anlarsınız?
Değişimin birinci etabı fark etmektir. O yüzden zihninizden geçen niyetlere kulak verebilir, onları yazabilirsiniz. Zihnininiz size “Haksızlığa uğradım, bunun hiçbir tahlili yok.”, “Kimse benim yaşadıklarımı yaşamadı bu yüzden beni anlayamazlar.”, “Yazık bana”, “Ne kadar makûs durumdayım değil mi?” diyorsa ‘Kendine Acıyan/Kurban’ modunda olmanız mümkün. Bunun dışında etrafınızda sevdiğiniz, inanç duyduğunuz yakınlarınız varsa onların sizde sık sık şikayet etme lakin tahlil için bir şey yapmama durumu gözleyip gözlemediklerini sorabilirsiniz. Bu modu tanıyıp adlandırdıktan sonra değişim basamağına geçebilirsiniz.
Değiştirmek İçin Ne Yapılabilir?
Radikal kabul, tahlil odaklılık ve ruhsal esneklik hünerlerinizi geliştirmek üzerine çalışabilirsiniz. Kabul etmek, yaşanmış olan acı verici tecrübeleri istediğiniz, sevdiğiniz ya da onlara boyun eğdiğiniz manasına gelmiyor. Elbette yaşadıklarınız olumsuzdu ve keşke farklı olabilseydi. Ancak şu anda geçmişi değiştiremeyiz. Bu yaşananların bir yas mühleti olması da olağan. Lakin bundan sonra daha yeterli hissetmeniz ve gereken adımları atabilmeniz için bu durumu bu biçimde kabul edebilmek ve kendine acımanın size tahlil bulma konusunda takviye sağlamadığını görmek gerekiyor. Sandığınız kadar çaresiz olmayabilirsiniz. Şayet bu modun bir sorun teşkil ettiği gerçeğini görmezsek tahlil basamağına geçeyiz. Bunu daha net görebilmek için bu modda kalmanın size sağladığı artıları ve eksileri yan yana yazabilirsiniz.
Davranış kalıplarını değiştirmek kolay olmasa da değişim için atılan en ufak adım bile çok tesirli olabiliyor. Şayet kendinize acımıyor olsaydınız nasıl davranırdınız? Neleri farklı yapardınız? Neleri yapmayı bırakırdınız? Bu sorulara verdiğiniz cevaplardan size en yapılabilir gelenlerle başlayabilirsiniz.
Kendinizde gözlediğinizin bu türlü bir mod olduğundan emin değilseniz ve değişiminin önünde pürüzlerle karşılaşıyorsanız bir terapist size bu yolda dayanak sağlayabilir.