‘Ölene kadar sorumlusun gönül bağı kurduğun her şeyden’
Kaybetmek.. . çocukların mevti anlamaları onların bilişsel olgunlaşma seviyesine bağlı olarak değişir.Beş yaşından küçük çocuklar için vefatın bir son olduğunu anlamak zordur.‘Şimdi orada karnı acıkınca ne yiyecek ?’ diye sorabilirler örneğin.Bu periyotta vefat kavramını soyut açıklamalarla anlaması mümkün değildir.Somut düşünürler küçük çocuklar.
Beş yaşından on yaşına kadar olan çocuklar, vakitle ölen kişinin artık dönmeyeceğini kavramaya başlarlar.Yedi yaş civarında vefatın engellenemez olduğunu kabul etmeye başlarlar, lakin bunun kendileri için geçerli olabileceğini düşünmeye dirençlidirler.Büyümeye başladıklarında olayların neden sonuç münasebetlerini daha yeterli anlamaya başlarlar, haklılık ve haksızlık mevzularına ağırlaşır ve mevtin, makus şeylerin ‘adil’ olmadığına ait inançlar gelişmeye başlar.Küçük çocukların bir kısmı yaslarını kendi içlerinde yaşarlar ve birçok vakitte bastırırlar.
On yaşından ergenliğin sonuna kadar olan müddette de soyut düşünme yeteneği geliştiği için mevti kabul ve sağlıklı reaksiyonlar verebilme mümkünlüğü da doğal olarak kolaylaşır.
Çocuğun mevti manaya yetisi gelişim seviyesine bağlı olabileceği üzere, kendisine olayla ilgili uygun açıklama yapılabildiyse ömrün bu gerçeğini daha kolay kavrar ve anlamlandırabilir.
Vefat karşısında çocuklarda yetişkinlerde olduğu üzere birinci anda şok ve inanmama reaksiyonu -duygusal olarak çok etkilenmemesinde bu reaksiyon koruyucudur- gösterebilir akabinde endişe, hissizlik, donma bazen de her vakit yaptıkları şeylere devam etme halinde yansılar gösterebilirler.
Tüm bu reaksiyonların yanı sıra korku, uykuya dalmakta zahmet, hüzün, hasret, öfke, suçluluk, utanç, okul problemleri, bedensel yakınmalarda görülebilir.
YASI YAŞAMAYI NELER ZORLAŞTIRIR?
Çocuğa ölen kişinin cenaze merasimine katılmasına müsaade vermemek, kendi hislerini çocuklardan saklamak vb çocuklar için güç olan bu süreci daha da zorlaştırır. Yeniden sevilen kişinin vefat biçimi yas yansısında hayli kıymetlidir.Hem yetişkinlerin hem çocukların ani ölümlerle başa çıkması daha zordur, yapılan araştırmalar yetişkinlerin de çocukların da yas sürecindeki reaksiyonlarının epey emsal olduğunu göstermektedir.
Çocuğun ölen bireye yakınlığı yas reaksiyonunun yoğunluğunu da doğal olarak tesirler. Ebeveynlerden birinin ya da ikisinin kaybı birçok vakit çocuklar için epeyce travmatiktir. Hayatta olan ebeveynin çocukla sağlıklı irtibatı yası daha sağlıklı yaşamasını sağlayabilir. Tıpkı vakitte ebeveynin yerine geçebilecek bireyler de çocuk için kollayıcıdır. Yetişkinlerin çocuğun yasını kabul etmedikleri ya da gerekli dayanağı vermedikleri/ veremedikleri durumlarda daha fazla hasar alınması kaçınılmaz olur.
YAS SÜRECİNDE SAĞLIKLI YAKLAŞIM
Ebeveynlerin yapabilecekleri en sağlıklı tavır kendilerine güzel bakmalarıdır. Çocukların ihtiyaçlarını karşılayabilmek için onların reaksiyonları hakkında bilgi edinmeleri, sorularına hazırlıklı olmaları ve onların yanında olduklarını hissettirmeleri kıymetlidir.
Çocuğa mevt haberini verirken küçük bir çocuksa mümkün olduğunca somutlaştırarak anlatmak gerekir. Uyku, seyahat, ruh üzere kavramları kullanmamakta fayda vardır bunun yerine ‘ artık nefes almayacak’ , ‘saçı uzamaz, acı da duymaz’ üzere açıklamalar yapmak daha sağlıklı olacaktır. Çocuk çok fazla ağlarsa buna müsaade vermek, susturmaya çalışmamak gerekir.Sarılıp sakinleşmesini bekleyebilirsiniz, bir müddet sonra susacak ve size her şeyin nasıl olduğu ile ilgili sorular soracaktır.
Cenaze merasimlerinin bizler için de fonksiyonu vardır. Gerçek olmayanı gerçek haline getirmenizi sağlar, hayalleri önler, yas sürecini harekete geçirir ve kederimizi sembolik olarak tabir edebilmemizi kolaylaştırır.Yaşam ile mevt ortasındaki dönüşümü sembolize eder.Tüm bunların yanı sıra yalnız olmadığınızı fark edersiniz, başkaları ile daha da kolaylaşır her şey…
Merasim sırasında çocuğun yanında güvendiği bir yetişkin olmalıdır. Çocuğa takviye olan kişi neler olup bittiğini ona anlatabilmeli ve gerekli gördüğü d urumda da onu oradan uzaklaştırabilmelidir.
Biri birdenbire öldüğünde ailenin daima birlikte olay hakkında konuşması değerlidir. Çocuğun günlük rutinine süratle dönmesi sağlanmalıdır.Böylece eski alışkanlıklarına dönerek ‘tanıdık-bildik’ alanda daha inançlı hissedecektir.Ailede bir vefat olayı yaşandığında okula devam önerilir.Çocuklar ebeveynlerinden uzaklaştırılmamalıdır, yakın akrabalar ya da arkadaşlar meskene gelerek çocukla ilgilenilmesi sağlanabilir.
Kaybedilen bireye hasret bazen çok fazla olabilir, yetişkinler bu hasrete katlanmak konusunda çocuklara yardımcı olmalıdır. Hasret, uzun sürse bile vakitle daha az acı verebileceğini söylemek gerekir.İstediği vakit hissettikleri hakkında konuşabilmeleri için onlara fırsat verilmeli, kaybedilen şahsa ilişkin fotoğraflara bakmasına, gittikleri yerleri ziyaret etmenin acıyı hafifletebileceğini anlatmak gerekir.Aynı vakitte çocuğa hislerini yaşamakta özgür olduğunu kimsenin ondan ebediyen hüzünlü olmasını beklemediğini de söylemek daha sonra çocuğun kendisini hatalı hissetmemesi için kıymetlidir.
Özetle;
-Çocuklar için kendilerini inançta hissedecekleri ortamı sağlamak, yalnız olmadıklarını hissettirmek
-Ölüm ile ilgili olarak konuşabilmek, sordukları soruları yanıtlamaya çalışmak
-Sorularını yanıtlarken net, anlaşılır ve gerçekçi olmak, palavra söylememek
-Tören ve ritüellere katılmalarını sağlamak
-En kısa vakitte günlük rutine dönmelerini kolaylaştırmak değerli olacaktır.
En değerlisi de süreci deneyimlemesine ve öğrenmesine imkan tanımak gerekir…
Küçük prensin müellifi, A. de Saint Exupery’ nin dediği üzere;
‘Eğer insan bir çiçeği seviyorsa ve milyonlarca yıldızın üzerinde bu çiçekten bir tanecik varsa, yıldızlara uzaktan bakmak bile bu insanı memnun etmeye kâfi. Zira insan kendi kendine ‘işte benim çiçeğim oralarda bir yerde’ diyebilsin…’