Sevilen bir kişinin kaybı ve yas süreci birçok kişinin hakkında konuşmakta zorlandığı bir mevzudur. Çocuklar da yetişkinler üzere sevdikleri bir kişiyi kaybettiklerinde bir yas süreci içerisine girerler. Çocukların kayba yükledikleri mana, kaybı yaşadıkları yaş devrine nazaran değişiklik gösterir. Çocuk kaybı ne kadar küçük bir yaşta yaşadıysa, mevti anlamlandırması da o kadar sıkıntı alacaktır.
Çocukların kayba yansıları nelerdir?
Yakınlarını kaybeden çocuklar bu olaya farklı yansılar verebilirler. Birtakım çocuklar haberi duyduğunda ağlayabilir, kimileri saldırgan davranışlarda bulunabilir, birtakım çocuklar ise bu habere hiç reaksiyon vermeyebilir. Çocuğun verdiği reaksiyona anlayışla yaklaşılmalı ve ıstırabını öteki türlü söz etmesi için çocuğa baskı yapılmamalıdır.
-Kayıp haberini alan çocuğun oyununa devam etmesi, haberi duymamış ya da önemsemiyor üzere davranması sık rastlanılan bir durumdur. Birden fazla çocuk mevt haberini birinci duyduğunda tam olarak ne olduğunu anlayamadığı için reaksiyonsuz kalabilir.
-Bebeksi davranışlarda bulunabilirler. Örneğin; alt ıslatmaya, parmak emmeye, bebek üzere konuşmaya başlayabilirler.
-Ölüm haberini alan çocuk, kendisinin ya da anne babasının ölmesinden, hastalık ve kazalardan korkmaya başlayabilir.
-Çocukların kayba gösterdikleri reaksiyonlardan biri de uyku sorunlarıdır. Yatağına gitmek istememe, uykuya dalmakta zahmetler, uykudan sık sık uyanma, uykuda ağlama üzere reaksiyonlar verebilirler. Bilhassa çocuğa mevti uzun bir uyku benzetmesi ile anlatmak da, onun uykudan korkmasına sebep olabilir.
-Çocuklar bir yakınlarını kaybettiklerinde öfkeli yansılar verebilirler. Birçok vakit öfkelerini yakınlarındaki bireylere yönelik olarak ortaya koyarlar.
-Çocuklar bu kıymette daha içe dönük olabilirler ve yalnız kalmayı tercih edebilirler.
-Bazı çocuklar kaybın kendileri yüzünden olduğunu düşünüp suçluluk duyabilirler.
-Ölümle ilgili oyunlar oynayabilirler.
-Sebepsiz yere ağlayabilirler.
Çocuğa vefatla ilgili nasıl bir açıklama yapılmalı?
Çocuğa mevti anlatmak için kaybın üzerinden çok fazla vakit geçmesi beklenmemelidir. Kayıp haberi, çocuğun alışkın olduğu ve kendini inançta hissettiği bir yerde, güvendiği bir kişi tarafından verilmelidir. Çocuğa vefat haberini vermeden evvel “Sana üzücü bir haber vermem gerekiyor” vb. bir cümle ile onu hazırlamak uygun olacaktır.
Yetişkinler çocuğa mevti açıklarken gerçek ve somut bilgi vermeli ve çocuğun yaş seviyesine uygun bir lisan kullanmalıdır. “Ölüm” sözü kullanılmalı, bunun yerine “Uzun bir uykuda”, “Uzaklarda” vb. açıklamalar yapılmamalıdır. Zira bu çocukta ölen kişinin geri geleceği fikrini oluşturabilir. Mevtin hayatın sonu demek olduğu ve ölen kişinin geri dönmeyeceği çocuğa açıklanmalıdır. Çocuğa mevt sebebi hakkında yanlış bilgi verilmemelidir. Çocuğa kayıp haberini veren yetişkin, açıklamayı yaptıktan sonra bir müddet çocuğun yanında kalmalı, çocuğun anlatılanlardan ne anladığını denetim etmek için onu dinlemeli, duygu ve fikirlerini anlatmasına ve soru sormasına fırsat tanımalıdır.
Çocuklara yapılan açıklamaya eklenmesi gereken kıymetli bir bahis da mevtin çocuğun hatası olmadığı hususudur. Çocuğa kaybın onun yaptığı ya da yapmadığı bir davranışla, bir kelamı ya da bir fikri ile ilgili olmadığı açıklanmalıdır.
Mevtle ilgili dini açıklamalar yapmak, şayet çocuğun bu bahislerde daha evvelden hiçbir bilgisi yoksa uygun değildir. Bu tip açıklamalar çocuğun başını daha da karıştırabilir. Çocuğa dini bir açıklama yapmadan evvel, çocuğun kullanılan dini tabirlerin manasını bildiğinden emin olmak gerekmektedir.
Çocuğa vefatla ilgili uygun açıklama yapılmış olsa da çocuk, ölen kişiyi görmek isteyebilir. Çocuğun mevti anlamak için vakte gereksinimi olduğu unutulmamalıdır.
Çocuklar cenaze merasimine katılmalı mı?
Cenaze merasimleri çocuğun kayıp hakkında konuşmasına ve durumu somutlaştırmasına katkı sağlar. Birçok çocuk cenaze merasimi ile ilgili oyunlar oynayarak, fotoğraflar çizerek, merasimi öteki şahıslara anlatarak vefatı kendisi için anlamlandırmaya çalışır. Lakin çocuk cenaze merasimine katılmak istemiyorsa ya da bundan korkuyorsa merasime götürülmemelidir.
Yas sürecindeki çocuğa yardımcı olmak için dikkat edilmesi gerekenler
-Öncelikle çocuğa kaybı haber vermeyi geciktirmemek ve çocukla mevtle ilgili dürüst bir halde konuşmak çok değerlidir. Çocuğun sorularını sakince cevaplamak ve yanlış anlaşılmaları düzeltmek gerekmektedir. Bu durumun çocuğun cürmü olmadığı vurgulanmalıdır.
-Çocuğun meskendeki ve okuldaki günlük rutini mümkün olduğunca devam ettirilmelidir. Kayıp yaşayan çocuk dünyayı inançlı olmayan bir yer olarak algılayabilir. Günlük hayatındaki pek çok şeyin değişmediğini görmek, çocuğun kendisini daha inançta hissetmesine yardımcı olacaktır. Öğretmenlerini de kayıpla ilgili bilgilendirmek gerekmektedir.
-Çocuğun mevt, cenaze ile ilgili konuşmasına, oyunlar oynamasına ve fotoğraflar çizmesine müsaade verilmelidir.
-Çocukların hislerini göstermelerine müsaade verilmelidir. Ebeveynler çocukların hislerini fark etmelerine yardımcı olmalıdır. Çocuğu korumak için ebeveynlerin kendi hislerini gizlemeye çalışmasına gerek yoktur. Ebeveynler kayıpla ilgili kendi hislerinden bahsetmeli ve çocuğu da hislerini anlatmaya teşvik etmelidir.
-Çocuğun bu devirde öfkeli olması olağandır. Çocuğun öfkesini kabul etmek, lakin diğerlerine ziyan vermeden, uygun formda tabir etmesine yardımcı olmak gerekmektedir.
-Çocuklar ölen kişinin fotoğraflarını görmek, onunla yaşamış oldukları olaylardan bahsetmek gereksinimi anlayışla karşılanmalıdır.
-Kayıp yaşayan çocuklarda kimi endişeler oluşabilir. Çocukla dehşetleriyle ilgili kabul edici bir tavırla konuşulmalıdır. Ebeveynler çocuğa gelecekte de onun yanında olacağı bildirisini vermelidir.
-Alt ıslatma, parmak emme, yalnız uyuyamama üzere bebeksi yansılar ekseriyetle dönemsel olarak ortaya çıkarlar ve vakitle azalarak yok olurlar. Bu sebeple çocuktaki bu tip davranışlar eleştirilmemelidir.
-Bu devirde anne babalarından başka kalmak çocukları endişelendirebilir. Bu sebeple kısa müddetliğine de olsa kendi konutları dışında bir yerde bırakılmamaları gerekmektedir.
Kayıp yaşamış olan çocuğun gösterdiği yansıların şiddeti ve mühleti de epey değerlidir. Kayıp yaşandıktan 2-3 ay sonra dehşetler, kâbuslar, uyku problemleri, çok hareketlilik, alt ıslatma vb. devam ediyorsa ruhsal dayanak almaya yönlendirilmelidir.