Çocuğunuz vaktinin büyük bir çoğunluğunu oyunla mı geçiriyor? Yaşı büyüse bile değişen tek şey oyunun çeşidi mü oluyor? Pekala ya oyun çocuk için ne demektir? Hangi yaş aralığında ve gelişim devirlerine nazaran hangi oyunlar yahut oyuncaklar tercih edilmelidir? Çocuğumu yanlışsız yaşta gerçek oyunlarla buluşturmadığım vakit beni ne üzere sonuçlar bekliyor olabilir? Sevgili ebeveynler bütün bu sorularınız bu makale ile cevap bulacak. Oyun oynamak; çocuklara bilişsel, fizikî, ruhsal olarak pek çok şey öğretir. His transferini sağlama, hayal gücünü geliştirme üzere daha pek çok bahiste yardımcı olur. Davranış kazanımı ya da söndürülmesi için tekrar oyunlardan büyük ölçüde yararlanırız.
Çocukların gelişim periyotları sırasında farklı açılardan müşahedeler yapılmış ve bunlar kuramlaşmıştır. Freud, Piget, Erikson ve Bandura bu öne çıkan müşahedelerin sahipleridir. Belirli yaşlarda belirli kazanımların olması gerekir. Bu kazanımları oyuncak ile çocuğun dikkatini toplayarak öğretmek, birtakım hayat deneyimlerini küçük oyunlardan kendileri çıkarmalarına müsaade vermek, istedikleri rolü tadıp üzerine yakışanın hangisi olduğuna karar vermelerini sağlayabiliriz.
Yetişkin beşerler mutabakat biçimi olarak konuşmayı seçerler. Konuşmak için de kullandıkları araç sözcüklerdir. Çocuklar ise kendini anlatma yolu olarak oyunu seçer. Onların sözcükleri ise oyuncaklarıdır. Oyun ve oyuncak çocuğun lisanıdır. Lisan biz yetişkinler için öğrenme, öğretme yoludur. Hislerimizi karşı tarafa aktarmamıza yardımcı olur.Dili kullanırken seçtiğimiz sözlere nasıl dikkat ediyorsak oyuncak seçiminde de tıpkı dikkati ve itinası sergilemeliyiz. Aksi takdirde çocuğa aşılamak istediğimiz davranışları, sağlam kılmak istediğimiz ruh halini bir anda mahvedebiliriz. Örneğin çocuğun yaş ve hünerlerinden ne çok alt seviyede ne de çok üst seviyede oyuncaklar seçmek çocukta bıkkınlık ya da tasaya neden olabilir
.
4 ve 6 ay ortasındaki bebekler, Sigmund Freud’un psikoseksüel gelişim teorisinde oral devir kümesine girerler. Bu periyottaki bebekler, biz yetişkinler üzere temel muhtaçlıklarını kendileri karşılayamayacağı için bakıma gereksinim duyarlar. Bunlar beslenme, altını temizleme üzere gereksinimlerdir. Bebek muhtaçlıklarının giderilmesini bekler. Bu süreçte alma davranışını kazanırlar. Üstelik yalnızca bununla kalmaz. Kendine veren insanlardan verme davranışını da görmüştür. Bu devirdeki bebeklerin haz aldıkları organ ağızlarıdır. Birebir vakitte Freud bu devirde idarenin id’in elinde olduğunu öne sürer.
Piaget ‘in bilişsel teorisine nazaran bu aylar aralığındaki bebekler duyusal motor devrindedir. Bu devirdeki bebeklerde obje sürekliliği şimdi oluşmamıştır. Obje sürekliliği ise bebeğin, görüş alanından çıkan objenin yok olduğuna dair bir kanısı olduğundan ötürü o objeyi arama uğraşından mahrum olmasıdır. Tıpkı vakitte çocuğun bu devir keşfe açık olduğunu, çevreyi izlediğini, tesadüfen de olsa deneyim ettiği davranışı tekrarlama eğiliminde olduğunu söyler.
Erikson’ un Psikososyal yaklaşımına nazaran bu yaş kümesindeki çocuklar temel inanca karşı güvensizlik ismini verdiği dönemdedir. Erikson bu periyot çocuklarının kendi temel muhtaçlıklarını karşılayamamalarından ötürü bunları karşılayan kişi ile bir bağ kurduklarını vurgular. Bu bağın düzgün olmamasının çocukta telaş, güvensizlik, şüphecilik üzere durumlara yol açabileceğinden bahseder. 4- 6 ay aralığındaki çocuklar keşfetme, manaya , taklit davranışları içindedirler. Bu sebepten lisan, bilişsel ve fizikî gelişimi de desteklemek açısından müzik çalan, hayvan sesleri çıkartan, ışıklı ve çocuğun ilgisini çekebilecek oyuncaklara ek olarak yürüteçler, dişlik, emzik, çıngırak üzere oyuncaklar da kullanılabilir.
3-4 yaş aralığındaki çocuklar, Freud’a nazaran anal devir aralığındadır. Anal periyottaki çocuklar, yürüme evresini geçmiş hasebiyle tuvalet eğitimiyle de uygunca bağımsızlık kazanmışlardır. Tuvalet eğitimi sırasında çocuk dışkısını tutma üzere hareketlerden haz alma eğiliminde olabilir. Bu periyottaki yanlış kimi tavırlar ileriki süreçlerde anal ya da şahsî meselelerin nedeni olabilir. Anal periyotta idare id’densüperegoya geçer. 3-4 yaş aralığındaki çocuklar Piaget’e nazaran süreç öncesi dönemdedir. Bu devirde obje sürekliliği oluşmuş çocuklar, ortamda bulunmayan birtakım objeler için sembolleştirme yolunu kullanırlar. Ayrıyeten bu periyotta kelamlı şemalar görülmeye başlanır. Çocuk emsal ses çıkaran araçları bir kümede nitelendirmeye başlar. Örnek olarak otomobil, kamyon, tren üzere araçların hepsi için tek bir ses çıkarır. Bu periyotta animizin denilen objelerin canlı özellikleri varmış üzere düşünme ve egosantrizm de bu devirde faal rol oynar. Çocuk onun sevdiği şeyleri bizim de sevdiğimizi düşünür. 3-4 yaş aralığındaki çocuklar Erikson’a nazaran girişimcilik karşısında suçlulukdönemidir. Elde edilen bağımsızlıkla asıl keşifler başlamıştır. Çocuk oyun oynarken keşfettiği rollerden kendisine uygun olanları düşünmeye başlar. Bu devirde kendilerine gösterilen özel ilginin de bir halde devam etmesini ister. Şayet ki bu olmazsa çocuk kendini hatalı ve dertli hissedebilir. Bu küme seviyesine uygun oyuncaklar, legolar, oyun hamurları,oyuncak bebekler, evcilik eşyaları taklit etme kartları, kendi fotoğrafları ve bir gün yaşadığı şeylerden yaralanarak görsel öykü oluşturma vs.
8-10 yaş kümesi çocuklar ise Freud’a nazaran latent devrin içindedir. Bu devirde ego süratli biçimde öne çıkar. Bilişsel ve duygusal manada gelişme kaydedilir. Nedensellik kurulur. Değerlendirmeler daha gerçekçidir. 8-10 yaş ortasındaki çocuklar isePiaget’e nazaran somut işlemsel dönemdedirler. Bu süreçte ise sembolleştirme davranışından mantıksal sürece geçiş yapılır. Şemaların heyetimi artık mantığa dayalı olarak gerçekleştirilir. Akıl yürütme, korunum maddelerini tam olarak kavrayabilme bu devirde gerçekleşir. 8-10 yaş ortasındaki çocuklar, Erik Erikson’ a göreüretkenlik karşısında küçük görülme-aşağılık duygusudönemindedir. Bu devir, çocukların okula başlaması ile yeni bir etrafa girmesi demektir. Çocuk yeni etrafı tarafından kendisine verilen öğrencilik, arkadaşlık üzere kimlikleri öğrenmenin yanı sıra yeni bilgiler ve yetenekler de kazanır.Fakat bu durumlar sırasında kâfi takdir görmeyişi ya da kendini yetersiz hissetmesi üzere durumlar telaşa yol açabilir. Bu küme seviyesine uygun oyuncaklar zekâ, hafıza, strateji ve tahminen söz havuzunu geliştirmeye yardımcı oyuncaklara olabilir. Satranç, scrabble, tabu, hafıza kartları, puzzle vs.
Albert Bandura çocukların müşahede ve taklit kullanarak kimi davranışları öğrendiğinden bahseder. Aslında oyun ve oyuncak bu devrede çok kıymetlidir. Örneğin çocuğun tekrarlamaması gereken davranışı direk çocuğa kızarak ya da uyararak göstermek yerine oyun yoluyla anlatmayı seçebiliriz. Bu durum onu utandırmadan, kaygılandırmadan ve yetersiz hissettirmeden çok daha akılda kalıcı bir tahlil olabilir. Yani oyun ilgi toplama lisan, bilişsel yetileri destekleme, motor marifetleri arttırmanın yanı sıra öğrenme ve çocuğu duygusal olarak güçlü tutma konusunda en büyük yardımcımızdır.
Kaynakça
Hükümran, A., Yılmaz, Ö., & Akil, İ. (2004). Oyun, oyuncak ve çocuk.
Öktem, G. (2019), A’dan Z’ye Eğitici Oyuncak Seçme Rehberi, Takenfromthewebsite of the Anneysen.com on June 4, 2020, doi: https://www.anneysen.com/1-6-yas-cocuk/makale/oyun-ve-oyuncak-a-dan-z-ye-egitici-oyuncak-secme-rehberi_10560
Kuğuoğlu, S.,& Tanır, M. K. (2006). Gelişim Periyotlarına Nazaran Oyunun Terapötik Kullanımı, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Mecmuası, 22(1), 293-304.
Özdemir, A. A.,& Ramazan, O. (2012). Oyuncağa Çocuk, Anne ve Öğretmen Bakış Açısı, Eğitim Bilimleri Araştırmaları Mecmuası, 2(1), 1-16.
Santrock, J. W. (2002). Life-spandevelopment.
Uğurlu, E. S., Özet, F., & Ayçiçek, D. (2012). Examinations of knowledgeandapplicationsabout toy selections of motherswhohavechild 1-3 agegroup.Journal of Human Sciences, 9(2), 879-891.