Çocuklar dünyayı keşfetmek isterler. Bunu yaparken kendi davranışları ve oburlarının yansılarını gözlemlerler. Davranışlarının sonuçlarından yola çıkarak nasıl davranmanın uygun olduğunu öğrenirler. Anne babalar tarafından konulan hudutlar, çocuğa şimdi hiç tanımadığı dünyadaki güvenebileceği yol göstericilerdir.
Hudut koymak belirli bir maksadı olan, mantıklı kurallar belirlemek, bu kuralların sebebini çocuğa açıklamak ve bu kuralları dengeli bir formda uygulamak demektir. Hudut koymak, çocuk için inanç içinde hareket edebileceği alanı belirler. Çocuklar fizikî ve duygusal hudutlarını bildiğinde kendilerini daha inançta hissederler. Sonlar istenilen davranışların kazanılmasına, çocuğun kendini denetim etmeyi öğrenmesine, sorumluluk sahibi olmasına yardımcı olur.
Hudutlar çocuğun topluma ahengini kolaylaştırmaktadır. Sınırsız bir ortamda büyüyen çocuk, kendisini inançta hissetmez. Diğerlerinden onay alma ve takviye muhtaçlığı daha fazla olur. Kendi hudutlarının nerede biteceğini bilmediği için oburlarının sonlarını zorlayan, rahatsızlık veren, sorumluluk almakta zorlanan, özgüvensiz ve doyumsuz bir kişi olabilir.
Çok katı sonların olduğu ailelerde ise çocuğun kişiliği bastırılır. Çocuk endişe ve öfke hissedebilir. Bu sebeple hudutların gerektiğinde esnetilebilir olması değerlidir.
Ödül ve Ceza Kullanımı
Makul bir davranışın çocuk tarafından yanlışsız ya da yanlış olarak kıymetlendirilmesi, o davranışın akabinde ailenin ne reaksiyon verdiğine bağlıdır.
Ödül vermek çocuğun olumlu davranışını fark etmek ve ona olumlu geribildirim vermek demektir. En uygun ödüllendirme sistemi maddi mükafatlar vermek yerine kullanılabilecek duygusal ve toplumsal ödüllerdir. Çocuğun olumlu davranışını alkışlamak, başını okşamak, olumlu kelamlar söylemek ve gülümsemek ödül olarak kullanılabilir. Ödül istenen davranışın çabucak akabinde gelmeli ve bu davranışı pekiştirmelidir. Çocuğun olumsuz davranışlarının vurgulanması ve eleştirilmesi yerine, olumlu davranışlarına odaklanmak, çocuğun olumsuz davranışlarının azalmasına yardımcı olacaktır.
Ödül, çocuğa bir şey yapması için evvelden önerildiğinde yanlış kullanılmış olur; “Ödevini bitirirsen sana çikolata veririm” demek üzere. Bu türlü bir tavır çocuğa ödev yapmanın onun için yararlı olduğunu ve onun sorumluluğu olduğunu öğretmez. Ödev çikolata için yapılan, çikolatadan daha az bedelli bir şey halini alır. Ayrıyeten bu durum, bir dahaki sefere çocuğun ailesinden daha fazla şey talep etmesine de sebep olacaktır. Çocuğa çok fazla ödül vermek de yanlışsız değildir. Bu verilen mükafatın tesirini azaltacaktır.
Çocuklar yanlış bir davranışta bulunduklarında ve bir kurala karşı geldiklerinde suçluluk duygusu hissederler. Anne babalarının sevgisini kaybetmekten korkarlar. Yaptığı davranışın sonucuna katlanması, çocuğun hissettiği suçluluk hissinin azaltır. Yanlış bir davranışta bulunduğunda, çocuğa uygulanan yaptırım, ekseriyetle çocuğa cezalı olduğu halinde sunulur. Lakin ceza sözü çocukta anne babasının kendisinden intikam alması, ona çok kızgın olması, onu sevmemesi üzere bir algı yaratabilir. Bu sebeple çocuğa cezalı olduğunu söylemek yerine, davranışının sonucuna katlandığını açıklamak daha gerçek olacaktır.
Çocuğun olumsuz davranışı tekrar yapması durumunda birebir yaptırımla müsabakası gerekmektedir. Uygulanan yaptırım çocuğun yaşına ve gelişim devrine uygun olmalıdır. Çocuğu oyun, aktiflik, televizyon üzere birtakım şeylerden yoksun bırakmak ve mola vermek olumsuz davranışın sonucu olarak kullanılabilir. Lakin bu yaptırım istenmeyen davranışın çabucak akabinde verilmeli ve o davranışla ilgili olmalıdır.
Çocuğa ağır cezalar vermek, bilhassa fizikî cezalar, utanç ve ümitsizlik hislerine sebep olur. Tıpkı vakitte bu yolla anne baba, çocuğa şiddet kullanmakla ilgili olumsuz örnek olmuş olur
Anne babalar hudut koyarken nelere dikkat etmeli?
1.Belli bir gayesi olan, net ve dengeli sonlar belirleyin.
2.Çocuğa beklenilen davranışı açık bir lisanla anlatın.
3.Çocuğa konulan kuralın sebebini açıklayın. Hududun sebebinin açıklanması inatlaşma ve çatışmaları azaltır. Kendisine açıklama yapılan çocuk anne babası tarafından önemsendiğini hisseder.
4.Olumsuz davranışın sebebinin ne olabileceğini araştırın.
5.Çocuğa, onun neye muhtaçlığı olduğunu, ne hissettiğini, ne istediğini anladığınızı söz edin.
6.Çocuk kendisinden beklenilen davranışı gösterdiğinde, başarısız da olsa, eforunu tebrik edin. Olumlu davranışları övün, teşvik edin.
7.Çocuğa sunulan seçimler ortasından tercih hakkı verin. Böylelikle çocuğun daha bedelli hissetmesini sağlarsınız.
8.Sınır koyarken sakin kalın, öfkeye kapılmayın. Çocukla net, kararlı ve kibar bir lisanla konuşun.
9.Sınır koyarken çocuğa gereğinden uzun açıklamalar yapmayın. Birebir cümleleri çocuğa tekrar tekrar söylemeyin. Bir kez söyleyin ve uygulayın.
10.Anne-baba olarak hudutlar hakkında ortak bir tavır izleyin, dengeli olun. Birinizin hayır dediğine öbürünüz evet demesin.
11.Olumsuz davranış hakkında uzun konuşmalar yapmayın, olumsuz davranışa odaklanmayın.
12.Çocuğa koşul koşmayın, onunla pazarlık yapmayın.
13.Çocuğa yaş ve maharet seviyesine uygun sorumluluklar verin.
14.Çocuklar taklit ederek öğrenirler. Kendi davranışlarınızla ona olumlu model olun.
15.Çocuğun istediği şey makul bir istekse çabucak “Hayır” demeyin. Çocuğun isteklerinin birçoklarına “Hayır” demek çatışmaları arttıracaktır. Bu sebeple “Hayır” dediğiniz şeyleri gözden geçirin ve olabildiğince azaltmaya çalışın.
Olumsuz davranışın sebebini bulmak değerlidir. Çocuklar kendilerini üzen ya da kızdıran kimi durumlara maruz kaldıklarında, duygusal bir muhtaçlıkları gereğince karşılanmadığında (Örneğin; kâfi ilgiyi görmediklerinde), nasıl davranmaları gerektiğini bilmediklerinde uygun olmayan davranışlarda bulunurlar. Bu sebeple çocuklar olumsuz davranışlarda bulunduğunda, çabucak bir ceza vermek yerine çocuğun bu türlü davranmasının sebebinin ne olabileceği üzerinde düşünmekte yarar vardır. Anne babalar çocuğun neye gereksinimi olduğu, neyin canını sıktığı ya da nasıl davranması gerektiğini bilip bilmediği üzerinde düşünmelidir.
En kıymetli disiplin aracının çocukla kurulan olumlu ilgi olduğu unutulmamalıdır. Ebeveyn ve çocuk ortasında sağlam bir alaka olduğunda, anne babanın çocuğa hudutları öğretmesi de daha kolay olacaktır.