Baskılı Otoriter Tavır
Klâsik Türk Aile yapısında sık rastlanan bir tavırdır. Çok baskılı otoriter tavır; çocuğun kişiliğine değer vermeyen bir tavırdır. Anne babanın uyguladığı katı disiplin yüzünden çocuk her kurala uymak zorunda bırakılmaktadır.
Bu tavrı benimseyen anne babalar, çocuklarının kendilerinden farklı bir birey olduğu düşüncesinde değildir. Bu tavrın temel niteliği çocuğa karşı gösterilen baskıdır. Anne baba çocuklarına kesin olarak hâkim olduklarına inanırlar. Hiçbir açıklama yapmaksızın konulan kurallar vardır. Çocuklar anne babalarının koydukları bu kurallara şartsız uymalı ve itaat etmelidir.
Otoriter ana-baba, sevgisini, çocukta istenilen davranışların oluşması için bir pekiştireç olarak kullanır. Şayet çocuk ana-babanın istediği formda davranırsa sevgilerini gösterirler. Kendilerini toplumsal otoritenin temsilcisi olarak görürler ve çocuktan mutlak ahenk beklerler. Aile içinde otoriteyi elinde tutan kişi bağımsız benlik geliştirilmesine karşıdır; herkesin boyun eğmesi, itaatkâr olması istenir.
Bu tıp baskıcı ve otoriter eşler ortasında da sorunlar mevcuttur. Anne ve baba âlâ ve sağlıklı biçimde bağlantıya geçmezler ve ortalarında sıkıntılar mevcuttur. Bu meseleler anne ve baba irtibatını ve etkileşimini olduğu kadar çocuk ile olan bağlarını de etkilemektedir.
Otoriter davranan ana ve baba için temel olan çocuklarının onlara itaat etmesidir. Burada çocuğun isteklerinin bir değeri yoktur. Anne ve baba çocuğu dinlemezler ve onu anlamaya çalışmazlar; bunun yerine ise onu eleştirir ve baskı yolu ile denetime çalışırlar. Değerli olan anne ve babanın isteklerinin yerine getirilmesidir. Çeşitli buyruk ve katı kurallar yolu ile çocuğa istediklerini yaptırmaya ve ona istedikleri biçimi vermeye çalışırlar. Bu tıp anne ve babalar sıcaklıktan mahrumdurlar. Onlar için temel olan kendi istekleridir. Ceza üzere disiplin metotları çok sık olarak kullanılır. Bu çeşit anne ve babaya nazaran çocuk için en önemli meziyet anne ve babaya itaat ve onların dediklerinin yapılmasıdır
Bu çeşit anne ve babalar çocuklarını baskı altında tutmak ve onları itaat ettirmek için çocuğa karşı utandırma, ayıplama, aşağılama ve dalga geçme üzere formülleri sık olarak kullanırlar
Çok Kollayıcı Tavır
Hami tavır ülkemizde baskılı ve otoriter tavır kadar sık rastlanan bir yaklaşım biçimidir. Anne babanın çok muhafazası, çocuğa gereğinden fazla denetim ve ihtimam göstermesi manasına gelir. Bunun sonucu olarak çocuk, öbür kimselere çok bağımlı, kendine inancı olmayan ve duygusal kırıklıkları olan bir kişi olabilir. Bu bağımlılık, çocuğun hayatı boyunca sürebilir ve tıpkı müdafaa hissini eşinden de bekleyebilir.
Muhafaza güdüsü ana babanın çocukları için taşıdıkları değerli güdülerden biridir. Anne ve babanın temel misyonlarından biri öncelikle çocuklarının temek muhtaçlıklarını karşılamak ve daha sonra da onları çevreden gelecek olan tehlikelerden korumaktır. Lakin birtakım anne ve babalar bu durumu biraz abartmaktadırlar ve çocuklarına daima himayeye muhtaçmış üzere davranırlar. Çocukları ergenlik çapına gelmiş olsa dahi bu cins anne ve babalar müdahaleci ve muhafazacı tavırlarından vazgeçmezler. Bu tip aileler çocukları daima düşman bir etraf içindeymiş üzere davranırlar ya da çocuklarının kendi başına bişey beceremeyeceklerinden kaygı ederler ve bu sebepten ötürü da çocuklarına karşı çok düşkünlük gösterirler.
Anne babanın çok hami yaklaşımı çocuğun kendi kendine inanç duymasını engelleyerek psikososyal gelişiminide etkilemektedir. Çocuğun toplumsal gelişiminde büyük rolü olan anne ve babanın yanlış ve çok esirgeyici tavrıyla çocuk kendine itimadını sağlayamamakta, birey olarak teşebbüsçü ve sosyal bir kişi olmasına fırsat verilmemektedir.
Gevşek Tavır
Çoğunlukla orta yaşın üzerinde çocuk sahibi olan aileler ile çocuğun kalabalık yetişkinler grubu içerisinde tek çocuk olarak yetiştiren ailelerde çocuk merkezci tavra rastlanmaktadır. Bu türlü bir ortamda çocuğun isteklerine öbür tüm aile bireyleri kayıtsız kalmaktadır. Zira çocuk aile ortamında tek kelam sahibi kişi durumuna gelmiştir. Ebeveyn ile çocuk ortasında sağlıklı bir bağlantının olmaması, çocuğun abartılan bir sevgi ortamında büyümesi ve şımartılması, onun doyumsuz bir kişi haline gelmesine neden olmaktadır. Böyle çocuklar hayatları boyunca her isteklerinin karşılanacağını zannederken, yetişkin olduklarında toplumun kendilerine vermediği hakları tanımaya kalkışmaktadırlar. Aile bireylerinin rollerine uygun davranmaları gerekirken çocuğun tüm egemenliği eline alması, anne babasına hükmetmesine ve çok az saygı göstermesine sebep olmaktadır.
Özgür tavırda çocuğa sayısız haklar tanınmıştır. Çocuğa davranışlarında hudut çekilmez, çocuk da o kurallara uymaz ve kurallara palavra, yanlış gözü ile bakar. Çocuk anne ve babadan çekineceği yerde anne ve baba çocuktan çekinir. Bu tavrın çocuk merkezli olduğu görülür. Bu tavırla yetişen çocuklar itaatkâr değildir, sorumsuz, bencil ve şımarıktırlar.
Tutarsız (Dengesiz ve Kararsız) Tavır
Bu tıp tavrın en değerli özelliği ebeveynlerin çocuğun yaptıklarına hiç karışmamalarıdır. Çocuğun her yaptığı güzel karşılanır. Bu tıp ailelerin çocukları ile olan münasebetleri zayıftır. Çocuğa karşı bazen ilgisizdirler ve duygusal bağları zayıftır ve bazen de sıcak ve yakındırlar. Çocuk hiçbir halde denetim altında değildir. Bu bakımdan çocuklar bir çeşit aile otoritesi eksikliği çekmektedirler. Çocuk meskende ne isterse onu yapmaktadır. Ne vakit isterse o vakit yemek yer, ne vakit isterse o vakit ders çalışır ve ne zaman isterse o vakit uyur. Çocuğun her davranışı tamamı ile kendi isteklerine nazarandır. Bu cins çocuklar kendi dilek ve isteklerini denetlenmesini pek öğrenemezler ve bu bakımdan dış dünyada çeşitli problemlerle karşılaşırlar. Yani bu çeşit çocuklar meskenlerinden ayrıldıklarında ya da toplumsal yaşama katıldıklarında çeşitli meselelerle karşılaşırlar. En büyük sorun konuttaki müsaade verici tavrın dış dünyada bulunamayışıdır. Bu bakımdan bu halde müsaade verici bir tavır ile yetişmiş olan bu çocuklar dış dünyada hayal kırıklığına uğrarlar. Bu tip çocuklar kendi isteklerini ve isteklerini denetleme yeteneğinden yoksundurlar ve bu bakımdan bilhassa sebat ve konsantrasyon gerektiren işlerde başarılı olamazlar. Onlar hep kendi isteklerine nazaran yaşamaya alışmışlardır ve bu bakımdan da okul hayatında ya da iş hayatında başarılı olamazlar.
Çocuğun eğitim ve gelişimini olumsuz tarafta etkileyen istikrarsız ve kararsız tavır birçok şekilde çocuğun karşısına çıkmaktadır. Dengesizlik ve tutarsızlık, anne baba ortasındaki fikir ayrılığından kaynaklanacağı üzere, anne babanın gösterdiği değişken davranış biçimlerinden de kaynaklanabilmektedir.
Mükemmeliyetçi Tavır
Bu tavırdaki anne babaların çocuklarından çok başarılı olmaları ve etrafta parmakla gösterilmeleri üzere beklentileri vardır. Bu anne babalar çoklukla kendi çocukluk devirlerinde sıkıntı şartlar altında büyümüş yahut sonradan yeterli bir statü yahut ekonomik seviyeye gelmiş ya da rekabetçi ve kıyaslayıcı bir etrafı bulunan ebeveynlerdir. Kimileri kendileri isteyip de birtakım mahzurlar nedeniyle ulaşamadıkları hedeflere çocuklarının ulaşmasını isterler. Çocuklarını gereksinimleri doğrultusunda değil, kendi istek ve beklentileri doğrultusunda yetiştirirler. Bu anne babaları şad etmek zordur. Sıklıkla çocuklarını başka çocuklarla kıyaslarlar. Kendi önerdikleri faaliyetlere çocukları ilgi göstermeyince demoralize olurlar. Yiyeceği şeylere hatta kimlerle arkadaşlık edeceklerine eleştirel bir stilde yaklaşırlar.
Missildine (1963), çocuğun memnuniyet hissini hissetmeme ve davranışlarının ailelerinin onayı için gereğince yeterli olmaması ile sonuçlanan, mükemmeliyetçi ailelerin, çocuklarının davranışlarını onaylamayıp, en düzgününü yapmaları için onları zorlamalarını lisana getirmiştir. Böylelikle çocuk asla memnuniyet duygusu hissetmemekte, davranışı ailelerinin onayı için asla gereğince düzgün olmamaktadır. Mükemmeliyetçiliğin sonlu ailesel kabul ve ısrarcı ailesel isteklere dayandığına inanır. Mükemmeliyetçi ailelerin yalnızca kendi başarısızlıklarını küçümsemekle kalmayıp birebir vakitte çocuklarının çabalarını kabul etme ve ödüllendirmeyi de sıkıntı bulduklarını belirtmiştir
Bu tavırla yetişen çocuklar şartlı sevgiye odaklanırlar. Düzgün olduklarında anne babaları onları sevecek, başarısız olduklarında ise sevmeyecek sanırlar. Onlar da bu sevgi cinsini benimserler. İnsanlara koşullu sevgiyle yaklaşırlar. Çoklukla bu çocuklar da mükemmeliyetçi olurlar ve kusur kabul etmezler. Okul ve iş hayatlarında başarıyı yakalasalar da insan münasebetlerinde zorlanırlar. Hayatın harika olmasını isterler lakin hayatın farklı yüzüyle karşılaştıklarında mutsuz olurlar
Demokratik Tavır
Demokratik tavırda, ailenin tavrı sevgi ve bağımsızlık temelleri üzerine oturmuştur. Anne- babalar çocuğa kelam hakkı tanır, kararlarına hürmet duyar, onunla işbirliğine girer, çocuklarını desteklerler ve bu çocukların daha bağımsız, dışa dönük, yaratıcı oldukları gözlenir. Demokratik anne ve babaların çocukların davranışlarını daha akla yatkın yönlendirdikleri söylenmektedir. Demokratik anne ve babalar çocuklarını başka bir kişi olarak kabul etmektedirler. Çocuklarına paha verirler ve onların özerk ve bağımsız olarak kişilik geliştirmesine dayanak olurlar. Bu tip aileler çocuklarına karşı müsamaha sahibidirler, ona insan olarak hürmet gösterirler. Çocuklarını çok az kısıtlarlar. Çocukların isteklerini diledikleri üzere gerçekleştirmelerine müsaade verirler. Çocuğun kabul edilme ve onaylanma isteklerini göz gerisi etmezler. Çocuğun kendine has gelişimine takviye olurlar. Bu tür aileler çocuklarının kendilerini gerçekleştirmesine müsaade verirler. Bunu yaparken her bireyin kendine has ve biricik olduğunu unutmaz ve göz gerisi etmezler. Bu bakımdan çocuk anne babasından gereğince hoşgörü görmektedir. Bu da çocuğun kendine güvenen ve toplumsal bir birey olmasına büyük oranda yardım eder
Çocuk belirli sonlar içinde özgürdür. Kelam hakkı vardır ve his ve görüşlerine hürmet duyulur. Çocuk ailesinden sevgi ve hürmet görmektedir. Söyledikleri yetişkinler tarafından dinlenmektedir. İçinde yaşadığı bu ortamdan faydalanan çocuk teşebbüsçü özellikler stantlar, özgüveni tam olur ve kendi kararlarını kendi verip bu kararların sorumluluklarını almasını öğrenir.
Reddedici Tavır
Bu tip bir tavır daha çok çocuğun istenmediği durumlarda ortaya çıkmaktadır. Bu ise evlilik dışı bir bağlantıda, istenmeyen bir gebelikte ortaya çıkmaktadır. Bundan diğer anne ve baba kaynaklı başka sorunlarda bu tıp reddedici bir halin ortaya çıkmasına sebebiyet verebilmektedir. Bu çeşit bir tutumla yetiştirilen çocuklar rastgele bir sevgi ve ilgiden mahrumdurlar. Ana ve baba tarafından çocuğa sıklıkla istenmediği duygusu verilmektedir. Bu çeşit haller çok farklı biçimlerde ortaya konabilmektedir. Çocuk hakarete maruz bırakılabilir ya da terk edilir. Bu durumda çocuk çok ağır bir güvensizlik hisseder insanlara karşı inançsız olur. Çocuk anne ve babasından rastgele bir halde sevgi görmediği için kendisi de sevemez. Bu tıp çocuklar insanlarla münasebet kurarken zahmet çekerler ve çoğunlukla da güzel ilişkiler kuramazlar. Daima bir şeyi ya da sahip olduklarını kaybetme korkusu yaşarlar.
Reddedilmiş çocuklar ilgi çekmek için olumlu davranışlarda bulunabilir lakin gerektiği ilgiyi bulamadığında bu davranışlarından vazgeçerek öteki yansılar de gösterebilir. Kendi içine kapanarak, ailesi ile olan bağlantısını zayıflatır ya da ailesinin ilgisini çekebilmek için olumsuz ve saldırgan davranışlarda bulunmaya çalışabilir..